Deklaracja Naczelnego Komitetu Ludowego Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych

[9 grudzień 1943]

Wśród umęczonego wojną i straszliwym terrorem hitlerowskim społeczeństwa polskiego, w chwili niezwykle ciężkiej, kiedy okupant niemiecki dokonał wyniszczenia materialnego naszej ojczyzny i zagraża samemu istnieniu Narodu Polskiego; w chwili kiedy na arenie światowej ważą się losy Państwa Polskiego – Zjednoczone Stronnictwa Demokratyczne i Socjalistyczne, wierne tradycji demokratycznych ruchów ludowych, wierne bohaterskiej przeszłości proletariatu polskiego, powołują do życia

Naczelny Komitet Ludowy

jako tymczasową władzę zjednoczonych stronnictw, do której rozporządzenia oddaję siły zbrojne demokracji polskiej

Polską Armię Ludową

Naczelny Komitet Ludowy uważa za swe najważniejsze zadanie walkę o niepodległość Polski.

Przeciwstawiając się jednak wszelkim zakusom reakcji, mającym na calu odbudowę reżimu przedwrześniowego i kapitalistycznego ustroju stwierdza, że obok walki o niepodległość przebudowa ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego Polski jest głównym celem Jego działalności.

Naczelny Komitet Ludowy stwierdza, że obecna Krajowa Reprezentacja Polityczna w postaci bloku czterech stronnictw oraz osoba Pełnomocnika Rządu na Kraj, opierając swój autorytet zaledwie na drobnej części społeczeństwa, wykazują tendencje totalistyczne wobec społeczeństwa, samowolnie podając się na przedstawicielstwo całego Narodu;

że tzw. oficjalne władze cywilne i wojskowe w Kraju wykazują karygodną postawę wobec działań okupanta niemieckiego, mających na celu wymordowanie najbardziej wartościowych elementów społeczeństwa i ostateczne wyniszczenie materialne Kraju;

że popierają one awanturniczą politykę ZWZ (PZP) – skrycie sanacyjnego dowództwa Armii Krajowej, zmierzającej do 1) dyktatury wojskowej i rządów „elity” w Polsce, 2) skłócenia przez to Polski z demokratycznymi mocarstwami Zachodu, wywołania otwartego konfliktu z ZSRR, jednym z istotnych członków zespołu państw sprzymierzonych w walce z hitleryzmem, przez co zrywają linię polityki zagranicznej Władysława Sikorskiego, opartą na współpracy ze wszystkimi państwami sprzymierzonymi, łącznie z ZSRR.

W tym stanie rzeczy Naczelny Komitet Ludowy widzi konieczność ustalenia linii politycznej frontu demokratycznego. Winien on skupić wszystkich, którzy wolność i szacunek dla człowieka uznają za zasady podstawowe stosunków ogólnoludzkich.

W zakresie polityki zagranicznej Naczelny Komitet Ludowy dążyć będzie do szerokiego współdziałania w dziedzinie gospodarczej i politycznej z państwami sprzymierzonymi w walce z hitleryzmem. Naczelny Komitet Ludowy pragnie zachować dobre stosunki sąsiedzkie z ZSRR, z tym, iż przyjazne porozumienie całkowicie niepodległej Polski ze Związkiem Sowieckim rozstrzygnie wszelkie sprawy sporne między tymi państwami i ustali zasady wspólnego działania dla dobra rozwoju gospodarczego i kulturalnego narodów obu państw.

W zakresie polityki wewnętrznej Naczelny Komitet Ludowy stanowczo odrzuca zasady ozonowej konstytucji z kwietnia 1935 roku jako niezgodne z duchem i zasadami demokracji polskiej i jako groźne dla przyszłości ludu polskiego i Polski, a staje na stanowisku wolności politycznej wszystkich obywateli, dla których źródłem władzy jest prawo, stanowione przez przedstawicieli narodu, obranych w sposób powszechny, równy, tajny, bezpośredni i proporcjonalny.

W zakresie polityki gospodarczej i społecznej Naczelny Komitet Ludowy będzie dążył do natychmiastowego wprowadzenia w niepodległej Polsce następujących postulatów:

uspołecznienie banków, fabryk, kopalń, hut, komunikacji, lasów oraz wszystkich większych przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych,
podziału ziemi obszarniczej i poniemieckiej między chłopów małorolnych, bezrolnych oraz robotników folwarcznych bez wykupu i odszkodowania,
jak najszerszego rozwoju ustawodawstwa społecznego.

Naczelny Komitet Ludowy popierać będzie szczególnie rozwój spółdzielczości, widząc w niej celową drogę wyzwolenia społeczeństwa z form bytu i myślenia egoistyczno-kapitalistycznego.

W zakresie polityki kulturalnej Naczelny Komitet Ludowy dążyć będzie do:

dania możności swobodnego rozwoju kultury i oświaty szerokim masom ludu polskiego,
wprowadzenia i udostępnienia bezpłatnej oświaty na wszystkich szczeblach nauczania,
przestrzegania wolności sumienia, druku, słowa, zgromadzeń, zrzeszeń, związków zawodowych i wolności koalicji.

Naczelny Komitet Ludowy oświadcza, że zdecydowany jest bronić wolności politycznej Polski oraz zasad demokratycznych w ustroju państwa polskiego wszelkimi dostępnymi mu środkami.

Naczelny Komitet Ludowy wzywa do przyłączenia się do Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych wszystkie stronnictwa, ugrupowania i organizacje, ożywione dążeniami, którym daje wyraz niniejsza deklaracja, a wszystkich robotników, chłopów i pracowników umysłowych do wstępowania w szeregi organizacji grupujących się przy Naczelnym Komitecie Ludowym.

Naczelny Komitet Ludowy Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych

Powyższy tekst deklaracji został w ostatecznej wersji przyjęty 9 grudnia 1943 r. Jest jedynym znanym dokumentem tej inicjatywy. Ukazał się pierwotnie w piśmie „Polska Żyje” nr 132 z 23 grudnia 1943 r. Przedrukowujemy go za zbiorem „Programy polskich partii politycznych i ugrupowań partyjnych lat wojny i okupacji hitlerowskiej”, wybrał i opracował Kazimierz Przybysz, Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych, Warszawa 1987.

Naczelny Komitet Ludowy Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych był porozumieniem zawartym we wrześniu 1943 r. pomiędzy Robotniczą Partię Polskich Socjalistów, Polskim Stronnictwem Demokratycznym i Polską Ludową Akcją Niepodległościową II. Inicjatywa utworzenia NKL podjęta została na Zjeździe RPPS we wrześniu tegoż roku. NKL stanowił próbę zjednoczenia lewicowych sił krytycznych wobec „obozu londyńskiego”, jednak dystansujących się także od komunistów. Przewodniczącym NKL wybrano Wacława Barcikowskiego (ps. „Kartuz”), dotychczas przewodniczący PLAN II, sekretarzem zaś – Stanisława Chudobę z RPPS (przed ostatecznym zatwierdzeniem powyższej deklaracji Chudoba został jednak aresztowany 6 grudnia 1943 r. w czasie łapanki ulicznej w Warszawie i dwa dni później rozstrzelany).

Warto przeczytać inne dokumenty programowe z lat okupacji hitlerowskiej:

Organizacja Socjalistyczno-Niepodległościowa „Wolność”: Manifest wolności [listopad 1939]

Zygmunt Zaremba i inni: Tezy ideologiczne Krajowego Ośrodka WRN [grudzień 1945]

Stronnictwo Polskiej Demokracji: Dokumenty programowe [1943]

PPS (WRN): Odezwa [23 czerwca 1945 r.]

Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego: O nową treść i formę [1941]

Syndykalistyczna Organizacja „Wolność”: Wczoraj a dziś. Walka o wyzwolenie człowieka [1940]

PPS-WRN: Program Polski Ludowej [1940/41]

Oświadczenie Centralnego Kierownictwa PPS-WRN w sprawie paktu polsko-sowieckiego [1941]

PPS-WRN: Manifest „Do ludów świata” [1941]