Lewicowo.pl – Portal poświęcony polskiej lewicy demokratycznej, patriotycznej i niekomunistycznej

Logo Lewicowo

Edward Abramowski i inni

Projekt programu Polskiego Związku Ludowego (zarys ogólny)

[1906]

Stronnictwo ludowe wobec całości spraw społecznych staje na stanowisku walki o wolnościowe interesy Polski; zaś jako stronnictwo ludowe podejmuje obronę interesów ekonomicznych i politycznych włościaństwa polskiego, rozumiejąc pod tym słowem całą ludność, żyjącą z pracy na roli, zarówno gospodarzy, jak i najemników.

Według tego dążenia stronnictwa rozpadają się na trzy wielkie działy pracy i walki społecznej: polityczne, kulturalne i ekonomiczne.

I. Dążenia polityczne streszczają się w haśle: walka o wolność kraju i o wolność człowieka. Poszczególne cele tej walki są następujące:

a) możliwie największa samodzielność polityczna Polski, oparta na sejmie w Warszawie, wybranym przez powszechne, tajne, równe i bezpośrednie głosowanie, jako podstawy władzy wykonawczej;

b) konstytucja autonomiczna, rządząca się naczelną zasadą jak najszerszych swobód obywatelskich: swobody sumienia, słowa, zebrań, stowarzyszeń i nietykalności osobistej;

c) konstytucja autonomiczna dająca ludowi prawo inicjatywy prawodawczej i ograniczająca prawodawstwo sejmu przez referendum* ludowe, na wzór konstytucji szwajcarskich;

d) konstytucja autonomiczna, gwarantująca we wszystkich dziedzinach społecznych jak najwięcej miejsca dla samorządu ludowego, dla inicjatywy prywatnej i działalności wolnych stowarzyszeń, i ograniczająca do minimum monopole i centralizację rządową. Zatem:

  1. Usunięcie wszelkiej kontroli rządu nad sprawami i instytucjami religijnymi; instytucje te powinny być zależne i zarządzane przez zgromadzenia parafialne.

  2. Zupełna wolność zakładania i prowadzenia szkół, uniwersytetów i wszelkich zakładów wychowawczych.

  3. Obowiązkowa bezpłatna oświata początkowa, utrzymywana z funduszów państwowych, lecz której prowadzenie oddane jest w ręce gmin i stowarzyszeń, z prawem rządu ograniczonym tylko do kontroli finansowej.

  4. Ubezpieczenie starości od wypadków itd. z funduszów państwowych, oddane do administrowania i kontroli związkom zawodowym, stowarzyszeniom wzajemnej pomocy lub innym stowarzyszeniom ludowym.

  5. Gmina obejmująca wszystkich mieszkańców, oparta na powszechnym, bezpośrednim głosowaniu jako jednostka samorządu miejscowego i niezależna od władzy rządowej w zakresie tego samorządu; urzędnicy gminy nie są urzędnikami państwa i czynności specjalnie państwowe, podatkowe i militarne nie należą do nich. II. Dążenia kulturalne streszczają się w haśle: wytworzyć demokrację stowarzyszeń jako jedynej gwarancji wszechstronnego i wolnego rozwoju kultury narodu.

Stronnictwo ludowe, uważając, że kultura narodu nie rozwija się przez reformy narzucone z góry i przeprowadzone biurokratycznie; że rozwój jej jest ściśle zależny od stopnia umiejętności, jaką posiadają masy ludowe w samodzielnym organizowaniu spraw swoich; że wreszcie jej rozwój naturalny i wszechstronny odbywać się może wtedy tylko, gdy są powołane do życia rozmaite wolne siły i dążności społeczne, stawia sobie za zadanie szerzenie stowarzyszeń we wszelkich dziedzinach społecznych, stowarzyszeń opartych na zasadach demokratyzmu i kooperacji, które by powoływały jak najszersze masy ludowe do pracy twórczej w zakresie swoich interesów zbiorowych. Przede wszystkim więc będzie mieć na widoku organizowanie i szerzenie następujących typów stowarzyszeń:

  1. Związki najemników rolnych, mające za zadanie wywalczenie lepszych warunków bytu od pracodawców za pomocą strajków i wprowadzenia w życie zbiorowego kontraktu najmu.

  2. Stowarzyszenia pomocy wzajemnej, mające na celu zabezpieczenie w chorobie i starości i dążące do posiadania swoich własnych szpitali i ochron wiejskich.

  3. Stowarzyszenia wzajemnego kredytu, typu kas Raiffeisena, udzielające włościanom dogodnych pożyczek na potrzeby gospodarskie na zasadzie wzajemnej poręki.

4. Spółki rolne, organizujące wspólne nabywanie przedmiotów gospodarskich i artykułów spożywczych, wspólną sprzedaż produktów rolnictwa i przemysłu wiejskiego i wspólną produkcję w zakresie mleczarstwa, hodowli, sadownictwa itd., a w dalszym swoim rozwoju dążące do organizowania rozmaitych instytucji oświaty ogólnej i fachowej. III. Dążenia ekonomiczne streszczają się w haśle: jak najwszechstronniejsze zrzeszenie gospodarstw włościańskich w wielkie kooperatywne gospodarstwa; inaczej mówiąc, wolny kolektywizm federacyjny, zasadzający się nie na przymusowym wywłaszczeniu i upaństwowieniu ziemi, lecz na dobrowolnym, stopniowym zrzeszaniu się gospodarstw prywatnych w celach zorganizowania wspólnego kupna, sprzedaży i produkcji.

Przetworzenie całego kraju w taką respublikę kooperatywną jest zasadniczym celem stronnictwa ludowego, do urzeczywistnienia tego celu dążyć ono będzie nie przez reformy biurokratyczne, narzucone z góry, lecz przez samodzielne reformowanie się społeczeństwa metodą kooperatyzmu we wszystkich dziedzinach kultury i gospodarstwa społecznego.

Interwencję państwa w zakresie reform ekonomicznych stronnictwo ludowe będzie starać się ograniczać do następujących tylko aktów prawodawczych:

  1. Prawo minimalnego zarobku najemników, oddane pod kontrolę związków zawodowych robotników rolnych.

  2. Podatek postępowy od dochodu.

  3. Unarodowienie lasów i dróg komunikacji.

  4. Zwrot majątków koronnych, poduchownych i innych skonfiskowanych dawniej, które jako dobra narodowe przechodzą w wieczystą dzierżawę ludowych stowarzyszeń rolniczych i kredytowych, prowadzących administrację i gospodarkę tych dóbr na zasadach kooperacji.

Z nastaniem okresu przedstawicielskich autonomicznych rządów Polski główna działalność stronnictwa ludowego zasadzać się ma z jednej strony na walce parlamentarnej i pozaparlamentarnej o zdemokratyzowanie konstytucji kraju według zasadniczych celów politycznych stronnictwa i o uzyskanie potrzebnych dla ludu aktów prawodawstwa w zakresie praw ekonomicznych; z drugiej zaś strony na nieustannym tworzeniu i rozszerzaniu demokracji stowarzyszeń, jako społecznej przeciwwagi rządu i na rozwijaniu kooperatyzmu ludowego we wszystkich postaciach, mając za główną wytyczną przeobrażenie kraju w kooperatywną gospodarską republikę.

Stronnictwo ludowe uważa, że idąc po tej drodze jest przedstawicielem historycznych interesów włościaństwa, które wobec całego rozwoju kultury ekonomicznej i społecznej, mają dwie główne wytyczne: w polityce jak największy samorząd demokratyczny rozmaitych grup społecznych, w gospodarstwie zaś krajowym jak najwszechstronniejsze zrzeszanie się.

Powyższy tekst pierwotnie ukazał się w pismach „Życie Gromadzkie” 14 oraz 21 lipca 1906 r., oraz w „Kurierze Radomskim” nr 24, 1906. Opublikowano go także w postaci osobnej broszury. Po latach był kilkakrotnie wznawiany, m.in. w opracowaniu Władysława Sejba „Kartki z dziejów ruchu ludowego w b. Królestwie Polskim” (dodatek do pisma „Głos Prawdy” w 1926), książce Stefana Juliana Brzezińskiego „Polski Związek Ludowy. Materiały i dokumenty”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1957 oraz zbiorze „Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego”, tom I – 1864-1918, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1966. Przedruk za tym ostatnim źródłem, na potrzeby Lewicowo.pl tekst przygotował Marek Malesza.

 

Przypis:

↑ Wróć na górę