Program Stronnictwa Chłopskiego

[1927]

Istota Stronnictwa

Stronnictwo Chłopskie jest klasową organizacją chłopów o charakterze radykalnym, powołaną do obrony ich politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych interesów.

Stosunek do państwa

Stronnictwo Chłopskie stoi na gruncie państwowości polskiej i uważa, że głównym obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej jest obrona niepodległości państwa, gdyż tylko w niepodległej Polsce może być w pełni urzeczywistniona idea ludowładztwa i swobodnego rozwoju klas pracujących.

Stosunek do innych narodów i państw

Z innymi narodami i państwami chcemy żyć w zgodzie i przyjaźni. Jesteśmy za powszechnym pokojem i powszechnym wszystkich państw rozbrojeniem. Dążymy do federacji państw i narodów na zasadzie: wolni z wolnymi, równi z równymi.

Stosunek do innych klas społecznych

Obszarników, kapitalistów, bankierów i wielkich kupców Stronnictwo Chłopskie uważa za przeciwników chłopa, tak w dziedzinie politycznej, jak i gospodarczej.

Toteż walkę polityczną i gospodarczą z obszarnikami, kapitalistami, bankierami i wielkimi kupcami Stronnictwo uważa za jeden z głównych swych celów.

Z tymi zaś, którzy pracują jako robotnicy, rzemieślnicy i inteligencja pracująca, Stronnictwo Chłopskie starać się będzie żyć w przyjaźni i porozumieniu.

Prawa i obowiązki obywatelskie

Wszyscy obywatele Rzeczypospolitej Polskiej winni być równi przed prawem i w obliczu administracji państwowej i samorządowej.

Stronnictwo Chłopskie będzie pilnie strzec, aby administracje państwowa, autonomiczna i samorządowa traktowały wszystkich obywateli sprawiedliwie i bezstronnie.

W demokratycznej Republice Polskiej winny być zupełna wolność słowa, wolność druku, nienaruszalność korespondencji pocztowej, wolność zebrań i wolność zakładania wszelkich stowarzyszeń i związków, tak w zakresie politycznym i gospodarczym, jak również w zakresie kulturalnym i sportowym, o ile te organizacje nie dążą do celów dla państwa szkodliwych.

Pozbawiony wolności osobistej i aresztowany może być obywatel tylko na mocy decyzji lub wyroku sądowego, lub też w wypadku schwytania go na gorącym uczynku zbrodni pospolitej.

Każdy obywatel winien spełnić wszelkie prawne zarządzenia władz sądowych, państwowych, autonomicznych i samorządowych.

Ustrój państwa

Za najlepszy ustrój państwowy dla Polski uznajemy ustrój republikański i demokratyczny, oparty na sejmie jednoizbowym, wybieranym na lat 3 przez powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne głosowanie.

Sprawa rządu

Zważywszy, że klasa chłopska stanowi w państwie znacznie więcej niż połowę całego zaludnienia (65%) i stojąc na stanowisku parlamentarnych rządów większości społecznej, Stronnictwo Chłopskie dążyć będzie do wytworzenia w Polsce na drodze sejmowej rządów opartych na społecznej większości chłopskiej. Uważając jednakże klasę robotniczą i postępową inteligencję pracującą za nasz bratni obóz pracy, Stronnictwo Chłopskie dążyć będzie do tego, aby rządy w Polsce opierały się nie tylko wyłącznie na klasie chłopskiej, ale także i na klasie robotniczej oraz inteligencji pracującej. W walce z obszarnikami i kapitalistami o rządy Stronnictwo Chłopskie chce z klasą robotniczą i postępową inteligencją pracującą utrzymać wspólny front dla szybkiego osiągnięcia zwycięstwa.

Administracja państwa

Wojewódzka, powiatowa i gminna administracje państwa winny się całkowicie opierać na samorządzie i powinny być zupełnie z samorządem zespolone.

Wybory do ciał samorządowych powinny się odbywać na podstawie pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego na czas nie dłuższy niż lat 3.

Wojewodowie, starostowie i wójtowie mają być wybierani przez ludność na zasadach demokratycznych.

Należy ustawowo określić szeroki zakres działalności samorządu tak w kierunku administracyjnym, jak również gospodarczym, społecznym i kulturalnym.

Zgodna z ustawami działalność samorządów nie może być niczym krępowana ani tamowana przez centralną władzę państwową.

Ziemie państwa polskiego, zamieszkałe w większości przez ludność ukraińską, białoruską czy litewską, powinny otrzymać autonomię terytorialną.

Administracje państwowa, autonomiczna i samorządowa nie mogą być na usługach partii politycznych, a przeciwnie, winny działać wyłącznie dla dobra całego państwa i ogółu obywateli.

Wszelkie popieranie przez administrację klas uprzywilejowanych, prześladowanie i szykanowanie biednych, a zwłaszcza chłopów, będzie przez Stronnictwo nasze tępione z całą surowością.

Sądownictwo

Wymiar sprawiedliwości powinien być szybki, sprawiedliwy i dla wszystkich obywateli dostępny.

Dla spraw drobniejszych winny być zorganizowane sądy pokoju z sędziami wybieranymi przez ludność.

Dla spraw poważniejszych należy w całym państwie ustanowić sądy przysięgłych.

Wybory sędziów powinny się odbywać na zasadach demokratycznych.

Obrona państwa

Dopóki nie nastąpi powszechne rozbrojenie państw i dopóki będą trwały wojny, Polska musi być tak uzbrojona, aby skutecznie mogła swą niepodległość obronić.

Za najlepszy system obrony państwa polskiego uważamy powszechne wyćwiczenie i uzbrojenie wszystkich obywateli, zdolnych do służby wojskowej. Zanim to nastąpi, służba wojskowa trwać winna najwyżej 1 rok.

Czas spędzony przez żołnierza w wojsku winien być użyty wyłącznie na wykształcenie wojskowe i wychowanie obywatelskie.

Sprawy skarbowe i podatkowe

Podstawami finansowej gospodarki państwa powinny być ustabilizowany pieniądz, zrównoważony budżet, oszczędność w wydatkach i niska stopa procentowa. System podatkowy musi być zreformowany: zamiast kilku lub kilkunastu podatków, należy nałożyć na rolnictwo tylko jeden progresywny podatek gruntowy, a na przemysł, handel i inne zawody progresywny podatek dochodowy. Podobnie trzeba zreformować i podatki samorządowe. Stronnictwo dążyć będzie do zmniejszenia lub całkowitego zniesienia podatków pośrednich od przedmiotów pierwszej potrzeby, jak sól, nafta, cukier itp. Cła zagraniczne i taryfy kolejowe powinny być dostosowane do potrzeb drobnego rolnictwa.

Administracje państwowa, cywilna czy wojskowa nie mogą być kosztowne, a powinny być dostosowane ściśle do koniecznych potrzeb państwa.

Natomiast w budżecie państwowym winna być co rok przeznaczona znaczna suma pieniędzy na rolnictwo, oświatę i roboty publiczne.

Rolnictwo

Ustrój gospodarczy Rzeczypospolitej Polskiej winien się opierać na drobnym rolnictwie.

Ziemia powinna być własnością tych, którzy na niej pracują. W tym celu powinna być jak najprędzej przeprowadzona reforma rolna i to w sposób następujący: każdemu obszarnikowi należy pozostawić 60 ha ziemi na własność, zaś reszta obszaru powinna być wywłaszczona na rzecz państwa bez odszkodowania. Wywłaszczone w ten sposób obszary leśne pozostają własnością państwa, a ziemię orną, łąki i pastwiska rząd winien parcelować między rolników bezrolnych i małorolnych na własność z zachowaniem pierwszeństwa dla zasłużonych żołnierzy i ochotników, po cenie umiarkowanej, rozłożonej na długoletnie, dogodne wypłaty.

Pieniądze, otrzymane od parcelantów, tworzą fundusz melioracyjny, przeznaczony na popieranie drobnych gospodarstw rolnych.

Stronnictwo Chłopskie walczyć będzie o szybkie i korzystne dla chłopów zlikwidowanie serwitutów.

Władze państwowe, autonomiczne i samorządowe powinny popierać drobne rolnictwo, aby kultura rolna gospodarstw drobnych była podniesiona do możliwie najwyższego stopnia.

Państwo powinno zapewnić drobnym rolnikom długoterminowy i niskoprocentowy kredyt pieniężny na pomoc rolną i wszelkie melioracje rolne.

Stronnictwo Chłopskie będzie popierało wszelkie zawodowe organizacje drobnych rolników o celach oświatowych, rolniczych, handlowych, kredytowych i innych.

Oświata

Oświatę i kulturę najszerszych mas ludności Stronnictwo Chłopskie uważa za podstawę siły państwa i dobrobytu jego obywateli.

Stronnictwo domagać się będzie powszechnego nauczania w 7-klasowej szkole powszechnej.

Szkoła średnia winna być tak urządzona, aby była dalszym ciągiem szkoły powszechnej. Nauka w szkołach publicznych niższych, średnich i wyższych winna być bezpłatna.

Niezależnie od wykształcenia ogólnego powinna być w Polsce zorganizowana sieć szkolnictwa zawodowego: niższego, średniego i wyższego, zwłaszcza rolniczego.

Dla tych, którzy muszą poprzestać na wykształceniu niższym, powinny być zorganizowane uniwersytety ludowe, kursy dokształcające itp.

Nauka w szkołach powinna się opierać na podstawach ściśle naukowych; duchy klerykalizmu i szlachetczyzny winny być ze szkoły usunięte.

Stronnictwo Chłopskie będzie dążyło do tego, aby przez samorządy i społeczne instytucje oświatowe powstawała w Polsce taka ilość bibliotek, aby dobra książka była dostępna dla każdego obywatela.

Stronnictwo Chłopskie otoczy szczególną opieką kulturę i sztukę, oparte na pierwiastkach ludowych.

Sprawy religijne

Stronnictwo Chłopskie dąży do tego, aby w Polsce były zupełna wolność sumienia i swoboda wyznań religijnych.

Każdemu obywatelowi powinno być wolno wyznawać taką religię, jaka jest zgodna z jego sumieniem. Nikt za przekonania religijne nie powinien być ani prześladowany, ani szykanowany.

Stoimy na stanowisku oddzielenia spraw politycznych od spraw religijnych i w tym celu dążymy do rozdziału Kościoła od państwa.

Przemysł i handel

Kopalnie i źródła mineralne powinny być upaństwowione. Przemysł fabryczny rodzimy powinien być dźwignią potęgi państwa i narodu, winien się jednak opierać przede wszystkim na surowcach krajowych i tanimi wyrobami zaspokajać potrzeby rzesz chłopskich i całego państwa.

Nad fabrykami musi być rozciągnięta kontrola państwowa, aby towary były tanie, a kredyty państwowe, przemysłowi udzielane, nie były marnowane.

Fabryki rozmyślnie zamykane lub te, których właściciele nie płacą podatków, winny pójść pod zarząd państwowy i pod tym zarządem powinny być uruchomione.

Państwo powinno otoczyć robotników, pracujących w przemyśle, troskliwą opieką, aby przez kapitalistów nie byli wyzyskiwani.

Dążyć będziemy do tego, aby przetwarzanie produktów rolnych odbywało się w fabrykach założonych przez samych rolników na zasadach spółdzielczych.

Stronnictwo Chłopskie otoczy opieką przemysł ludowy.

Pomiędzy wytwórcą i spożywcą nie powinno być pośredników.

Toteż Stronnictwo Chłopskie będzie dążyło do tego, aby wszelki handel był zorganizowany w wielkich spółdzielniach i aby przez to odpadli prywatni handlarze-pośrednicy. Szczególniejszego poparcia Stronnictwo nasze udzieli spółdzielniom rolniczo-handlowym.

Opieka społeczna

Sieroty, starcy, niezamożni chorzy i osoby nie mogące zarobkować powinni korzystać z opieki społecznej, którą mają sprawować państwo, samorządy oraz instytucje społeczne.

W tym celu winny być zakładane w dostatecznej ilości przytułki dla sierot, starców i kalek, oraz szpitale bezpłatne dla chorych.

Bezrobotnych, tak w miastach, jak we wsiach, winno państwo bezpośrednio lub za pośrednictwem samorządów zatrudnić przy robotach publicznych, aby siła ludzka nie była marnowana.

Stronnictwo Chłopskie stoi na stanowisku, że każdy obywatel powinien znaleźć pracę i zarobek we własnej ojczyźnie. O ile jednak wychodźstwa nie da się uniknąć, państwo powinno otoczyć troskliwą opieką wychodźców, poszukujących pracy za granicą.

Powyższy dokument pierwotnie ukazał się w broszurze „Stronnictwo Chłopskie, program, statut, instrukcje”, Warszawa 1927. Przedrukowujemy go za książką Stanisław Lato, Witold Stankiewicz – „Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.

Stronnictwo Chłopskie powstało na początku roku 1926 z połączenia radykalnej rozłamowej grupy z PSL „Wyzwolenie” oraz dwóch niewielkich ugrupowań ludowych – Związku Chłopskiego i PSL „Jedność Ludowa”, wkrótce wchłonęło także część Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego. Pomijając ugrupowania powoływane z inicjatywy komunistów, Stronnictwo Chłopskie było najbardziej radykalną wśród ówczesnych partii ludowych, odcinało się jednak od tendencji komunizujących. W wyborach wiosną 1928 r. uzyskało 618,5 tys. głosów i miało 26 posłów oraz 3 senatorów. Początkowo poparło zamach majowy, jednak wkrótce przeszło do opozycji, a następnie weszło w skład Centrolewu. W roku 1931 po zjednoczeniu PSL „Wyzwolenie”, PSL „Piast” i SCh utworzono Stronnictwo Ludowe.