Deklaracja społeczno-gospodarcza konferencji pracowniczej

[1936]

Uchwała gospodarcza

Powszechnie odczuwana konieczność podjęcia stanowczej walki z kryzysem musi znaleźć wyraz w planie przebudowy i rozbudowy gospodarstwa polskiego. W interesie Państwa leży, aby nadzieje, które społeczeństwo wiąże z nową polityką gospodarczą, nie doznały zawodu przez stosowanie koniunkturalnych półśrodków w chwili, gdy świadomość ogółu dojrzała do przyjęcia odważnego planu naprawy naszej struktury gospodarczej, planu, który byłby zdolny wyzwolić i zmobilizować na rzecz dobra powszechnego, wszystkie siły.

Pierwszym warunkiem tej mobilizacji jest rzeczywisty współudział warstw pracujących w rządzeniu państwem, który wszelkim poczynaniom nada istotną treść społeczną, a nową politykę gospodarczą oprze na zasadach sprawiedliwości społecznej. Naczelnym jej zadaniem powinno być wzmożenie i słuszny rozdział dochodu społecznego między poszczególnymi warstwami. W tej myśli podpisane związki i stowarzyszenia zawodowe ustalają swoje stanowisko wobec aktualnych zagadnień, od których rozwiązania rozpocząć [się] winna nowa polityka gospodarcza. Domagając się stanowczej walki z kryzysem, warstwy pracujące przeciwstawiają się wszelkim tendencjom obniżenia wartości złotego. W interesie warstw pracujących jest istnienie stałego, pewnego, miernika wartości, który by dawał gwarancję, że wzrost zarobków – uzyskany przez poprawę gospodarczą lub akcję organizacji zawodowych – będzie realny. Z tych względów domagaliśmy się od dawna wprowadzenia kontroli obrotu pieniężnego, jako koniecznego w obecnej sytuacji światowej, narzędzia obrony złotego polskiego. Została ona jednak wprowadzona zbyt późno, gdy zapasy złota zostały w dużym stopniu zmarnowane i dlatego pozycja złotego musi być wzmocniona nowymi zarządzeniami. Oczekujemy w szczególności, iż Rząd wyda zarządzenie, które by zmusiły kapitały polskie, ulokowane zagranicą, do powrotu – o ile ich właściciele chcą mieć możność kiedykolwiek działania na terenie Polski – i przeprowadzi przymusowy skup złota w kraju. Te środki przyczynią się do zwiększonego obiegu pieniężnego, co z kolei pozwoli na szerokie sfinansowanie planu rozbudowy gospodarczej.

Aktywizacja życia gospodarczego bez jednoczesnej przebudowy wadliwej struktury naszego gospodarstwa, przyniesie jednak tylko krótkotrwałą ulgę. Trwała natomiast poprawa może być osiągnięta jedynie przez ograniczoną przebudowę gospodarstwa, która umożliwi szybki wzrost dochodu społecznego, a co za tym idzie, likwidację bezrobocia. Należy przede wszystkim usunąć z organizmu gospodarczego Polski agentury, będące w istocie narzędziem obcej polityki i obcych interesów ekonomicznych. Należy produkcję przemysłową tak przestawić, aby jej celem głównym było zaspokojenie potrzeb społecznych, a nie jedynie dostarczanie zysku przedsiębiorcom. Próby przystosowania cen produkcji przemysłowej do poziomu siły nabywczej konsumentów – dotychczas przedsiębrane – rozbiły się o mur karteli, które powodowane wyłącznie chęcią zysku, ograniczały produkcję i podniosły ceny.

Wypowiadamy się przeto stanowczo za ustanowieniem państwowo-społecznej kontroli cen przemysłowych, której głównym zadaniem będzie przystosowanie cen do siły nabywczej szerokich mas konsumentów w miastach i na wsi. Wielki zaś przemysł, a przede wszystkim przemysły: węglowy, hutniczy i naftowy – z uwagi na pochodzenie zaangażowanych w nim kapitałów, kluczowe znaczenie dla całej wytwórczości i obronności państwa – winny być przejęte pod bezpośredni zarząd państwowy z udziałem czynnika społecznego.

Niezbędnym jest, aby nowa polityka gospodarcza oparła się przede wszystkim na warstwach pracujących, reprezentowanych przez wolne związki zawodowe i spółdzielcze, co uchroni instytucje publiczne przed zbiurokratyzowaniem i nada im właściwe oblicze.

Przebudowa ustroju gospodarczego nie może się zatrzymać na rogatkach miast, ale sięgnąć musi do podstawy naszego gospodarstwa, jaką jest wieś. Masy chłopskie, o których słusznie powiedziano, że żywią i bronią – mają prawo do własnego warsztatu pracy. Reforma rolna, tak jak jest wykonywana dotychczas – jest spóźniona nawet w stosunku do przyrostu ludności i traci wszelką atrakcyjną siłę polityczną i znaczenie gospodarcze. Społeczeństwo zrozumiało już to całkowicie i domaga się stanowczego przeprowadzenia reformy rolnej, którą uznaje za konieczność państwową. Jesteśmy przekonani, że reforma rolna najlepiej odbuduje zdrową wymianę gospodarczą między miastem a wsią, stając się bodźcem do ogólnej poprawy ekonomicznej.

Na wsi polskiej dojrzewa świadomość zorganizowanej siły zbiorowej, która by pozwoliła lepiej wykorzystać możliwości uprzemysłowienia wsi i uwolniła rolnictwo od pasożytniczego pośrednictwa. Państwo powinno ten ruch wzmocnić, wspomagając wydatnie spółdzielczość rolniczą oraz organizując wespół ze związkami spółdzielczymi hurtowy handel głównymi płodami rolnymi.

Stała waluta – kluczowe gałęzie przemysłu pod kontrolą zorganizowanych warstw pracujących i konsumentów – rolnik i rzemieślnik, pracujący na własnym warsztacie – oto obok wysokiego poziomu powszechnej oświaty i kultury – trwałe fundamenty dobrobytu społecznego i potężne filary wolnego Państwa Polskiego.

W oparciu o nie będziemy zdolni podjąć wielkie dzieło naprawy szkód dokonanych przez kryzys gospodarki kapitalistycznej i własnego zaniedbania. Będziemy zdolni podjąć i wykonać wielki plan inwestycyjny, którego celem będzie uprzemysłowienie kraju i rozbudowa publicznych urządzeń gospodarczych. Wierzymy głęboko, że na tej drodze Polska osiągnie szybki wzrost dochodu społecznego i będzie w stanie dać pracę milionom bezrobotnych i wzrastającym młodym pokoleniom w miastach i na wsi.

Wszystkie wyżej wymienione środki są pilne i muszą być wcielone w życie jednocześnie, o ile istotnie mają one wyzwolić nowe siły społeczne i w ten sposób nadać zwielokrotnione tempo naszemu gospodarstwu.

Wkroczymy tym samym w okres przebudowy gospodarczej i społecznej. W takim okresie musi zapanować wyższa moralność, którą najpewniej zagwarantuje zmniejszenie rozpiętości zarobków oraz ustalenie słusznego minimum i maksimum zarobków w pracy publicznej oraz prywatnej, działalności przemysłowej i handlowej.

Zgromadzeni na konferencji w dniu 10 września 1936 r. przedstawiciele podpisanych związków i stowarzyszeń zawodowych, stwierdzają w konkluzji, że warunkiem wyjścia z kryzysu jest naprawa struktury gospodarczej w miastach i na wsi i podporządkowanie całego gospodarstwa naczelnym interesom państwowym i społecznym. Planowa gospodarka społeczna w oparciu o siły moralne warstw pracujących, uczyni Polskę zdolną do pokonania wszelkich przeciwności.

Uchwały społeczne

Powszechnie odczuwana potrzeba podjęcia stanowczej walki z kryzysem musi również znaleźć wyraz w realizacji następujących postulatów warstw pracujących:

Bezrobocie

Obowiązkiem nowoczesnego Państwa jest zapewnienie każdemu obywatelowi możności pracy zarobkowej, toteż na pierwszy plan w chwili obecnej wysuwa się konieczność walki z bezrobociem. Niezależnie od środków natury gospodarczej (inwestycje publiczne, reforma ustroju rolnego i przemysłowego) w dziedzinie społecznej najważniejszym czynnikiem jest skrócenie czasu pracy z utrzymaniem nienaruszalności płac, co pozwoli na wzmożenie zatrudnienia. Temu samemu celowi, a w szczególności zatrudnieniu bezrobotnej młodzieży służyć powinna zmiana ubezpieczenia emerytalnego w kierunku skrócenia wieku, uprawniającego do uzyskania prawa do renty starczej czy emerytury z równoczesnym zakazem zatrudnienia emerytów i rencistów, posiadających pełny wiek starczy czy pełną wysługę lat.

Musi być zakazana wszelka kumulacja zatrudnień i stanowisk, a przede wszystkim wynagrodzeń i dochodów płynących z tytułu kilku zatrudnień i stanowisk, zajmowanych przez jedną osobę, przy ustaleniu określonego, dopuszczalnego maksimum.

Spełniając swój podstawowy obowiązek, Państwo musi znaleźć środki na odpowiednią pomoc dla tych obywateli, którzy bez własnej winy nie mogą otrzymać pracy.

Należy także przewidzieć słuszne zaopatrzenie społeczne dla tych, którzy nie mogą uzyskać pracy, do jakiej mają w społeczeństwie prawo.

Płace

Nastąpić musi reforma płac zarówno w instytucjach prywatnych, jak i w służbie publicznej.

Domagamy się wydatnego podwyższenia niedostatecznych płac najszerszych mas robotniczych i pracowniczych. Wynagrodzenia na stanowiskach naczelnych muszą być sprowadzone do właściwej dla Polski normy. Oszczędności z tego tytułu winny ulec przejęciu na cele zatrudnienia bezrobotnych oraz na cele poprawy niższych płac. Natychmiastowe wprowadzenie w życie ustawodawstwa o umowach zbiorowych i rozjemstwie, powinno zastrzegać prawo reprezentowania pracowników wyłącznie związkom. Jeżeli zaś idzie o pracowników publicznych, prywatnych i samorządowych – przez wydatną poprawę uposażeń niższych i średnich za cenę zmniejszenia nadmiernych wynagrodzeń na wyższych stanowiskach, tudzież zaniechanie zbędnych, a luksusowych inwestycji, nie odpowiadających możliwościom Polski i sprzecznych z zasadą oszczędności, która przyświecać powinna wszystkim, począwszy od najwyższych stanowisk.

Domagamy się zniesienia bezpłatnych praktyk, zarówno w przedsiębiorstwach prywatnych, jak i w służbie publicznej.

Warstwy pracujące a budżet państwa

Do świadczeń na cele równowagi budżetu Państwa należy wreszcie pociągnąć we właściwej mierze sfery posiadające, które jak to stwierdzają oficjalne dokumenty, uchylają się od płacenia należnych podatków i ukrywają olbrzymie dochody, uszczuplając wpływy skarbowe o poważne sumy, które by wystarczyły na istotną poprawę bytu setek tysięcy rodzin pracowników publicznych.

Należy znieść dodatkowe i specjalne opodatkowanie pracowników państwowych, prywatnych i samorządowych, wprowadzone dekretami 1935 r., tym bardziej, że odpowiada to przyrzeczeniom Rządu, który zobowiązał się moralnie uchylić opodatkowanie przede wszystkim niższych płac z chwilą osiągnięcia równowagi budżetowej, nie czekając upływu dwuletniego terminu obowiązywania tych nadzwyczajnych obciążeń.

Warstwy pracujące, które zawsze brały czynny udział w świadczeniach na rzecz potrzeb państwowych, uważają za niemożliwe dalsze obciążenie.

Domagamy się zarazem ulepszenia systemu podatkowego, a w szczególności dalszego przesunięcia ciężarów publicznych ze świadczeń pośrednich na bezpośrednie.

Uważamy za konieczne zwolnienie ludności w zakresie wszystkich stopni publicznego szkolnictwa od uciążliwych opłat szkolnych, sprzecznych z zasadą bezpłatnego nauczania.

Żądamy wydatnego podwyższenia budżetu Ministerstwa Oświaty i Wyznań Religijnych, celem rozbudowy szkolnictwa publicznego i zapewnienia wszystkim obywatelom niezbędnego wykształcenia co najmniej w zakresie siedmioklasowej szkoły powszechnej i czteroletniej szkoły dokształcającej.

Żądamy wydatnego podwyższenia budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej.

Ubezpieczenia i zaopatrzenia

Konferencja domaga się, aby pracownikom niezdolnym do zarobkowania wskutek starości, choroby, inwalidztwa oraz rodzinom po zmarłych pracownikach prywatnych i publicznych, zapewniono ludzkie warunki istnienia, oraz by ustabilizowano wszelkie ich zaopatrzenia na odpowiednim do tego poziomie. Toteż należy przywrócić prawa uszczuplone przez ustawę o ubezpieczeniu społecznym [z] 1933 r., a w szczególności naruszoną przez wyłączenie pracowników wyżej płatnych, powszechność ubezpieczenia chorobowego i rozszerzyć uprawnienia emerytalne robotnicze za cenę odpowiedniego podwyższenia należnych od pracodawców składek ubezpieczeniowych.

Ubezpieczenie pracowników publicznych należy oprzeć na zasadzie słusznego zaopatrzenia emerytalnego, które choć w części równoważyłoby specjalne warunki w służbie czynnej i niskość uposażenia. Musi ono być oparte na zasadzie poszanowania praw nabytych. Należy usunąć jaskrawe pokrzywdzenie emerytów, wdów i sierot, pobierających zaopatrzenie z funduszów publicznych i przywrócić im prawa uszczuplone dekretami z roku 1935.

Źródłem zmniejszenia wydatków na emerytury stać się natomiast powinny poważne redukcje nadmiernych zaopatrzeń oraz zawieszenia wypłat tym emerytom, którzy zajmują równocześnie wysokopłatne stanowiska.

Zarząd Instytucjami Ubezpieczeniowymi należy oddać w ręce samych ubezpieczonych przez niezwłoczne przywrócenie pełnego samorządu ubezpieczeniowego.

Wobec ujawnionych przez niektóre czynniki tendencji zmierzających do pogorszenia ubezpieczenia społecznego pracowników umysłowych oraz specjalnych systemów zaopatrzeń pracowników niektórych instytucji drogą sprowadzenia do poziomu ogólnych świadczeń ustawy scaleniowej, stwierdzamy, iż zamierzeniom tym kategorycznie się przeciwstawiamy i bronić będziemy ubezpieczonych pracowników umysłowych. Zrównanie świadczeń robotniczych powinno nastąpić na poziomie świadczeń wywalczonych już przez pracowników umysłowych, a nigdy z krzywdą ubezpieczonych pracowników umysłowych.

Ochrona pracy

W celu wzmocnienia ochrony pracy i usunięcia nadużyć pracodawców, w dzisiejszych warunkach bezkarnie krzywdzących pracowników, należy rozbudować aparat inspekcji pracy i zapewnić mu bliższą niż dotychczas współpracę ruchu zawodowego przez:

Ustawowe powołanie przy właściwych organach inspekcji pracy, Okręgowych Komitetów Społecznych, złożonych z przedstawicieli związków zawodowych, a przy Ministrze Opieki Społecznej, Głównego Komitetu składającego się z delegatów pracowniczych central ruchu zawodowego,
Przez znaczne powiększenie liczby asystentów inspekcji pracy. Kompetencje inspekcji pracy powinny być rozszerzone na służbę publiczną. Jako dalszy, najbardziej skuteczny środek nasuwa się konieczność wydatnej rozbudowy sieci odrębnych sądów pracy, całkowitego wyodrębnienia wydziałów odwoławczych pracy w sądach okręgowych oraz stworzenie osobnej Izby Sądu Najwyższego do spraw pracy, jako naczelnej komórki sądownictwa pracy.

Psychiczne i fizyczne warunki pracy

Należyte wykonywanie przez pracowników swych obowiązków uzależnione jest od warunków, w jakich praca ta jest wykonywana. Toteż konieczna jest gruntowna poprawa warunków pracy.

Niezbędnym jest wzmocnienie i ścisłe przestrzeganie wolności przekonań obywateli z uwzględnieniem tego, aby pracownicy i ich działacze nie byli narażeni na represje w walce o postulaty warstw pracujących.

W instytucjach prywatnych, pracodawcy, wykorzystując masowe bezrobocie, często uciskają zatrudnionych u siebie pracowników, wymagając świadczeń ponad obowiązki umowne oraz prześladując ich, a zwłaszcza za działalność związkową. Toteż celem zapobieżenia nieuzasadnionym zwolnieniom należy wprowadzić ustawowy obowiązek pisemnego motywowania przez pracowników każdego wypowiedzenia umowy o pracę. Zwolnienie pracownika powinno zatem być uzależnione od zgody rady zakładowej z prawem rekursu w razie braku zgody właściwych organów inspekcji pracy. Zwalnianym pracownikom publicznym i prywatnym należy przyznać ustawowe odprawy w wysokości jednomiesięcznej płacy za każdy rok pracy.

W służbie publicznej tępić należy metody niedopuszczalnej presji na pracowników i kwalifikowania pracowników w zakresie nie mającym nic wspólnego z ich przydatnością służbową.

Rezultatem niewłaściwej polityki personalnej, którą nadal spotykamy, mimo poprawy w niektórych działach służby publicznej, jest – wskutek forsowania elementu nieprzygotowanego z krzywdą dla fachowych urzędników oraz dla młodzieży – rozpowszechnienie się protekcji i serwilizmu, zabijających możliwość spokojnej pracy.

W interesie służby publicznej leży uzależnienie kwalifikowania, awansowania i zwalniania pracowników wyłącznie od ich przydatności na zajmowanym stanowisku i od pilności w wykonywaniu swych obowiązków.

Kwalifikowanie powinno się odbywać kolegialnie z udziałem przedstawicieli pracowników, a ocena – podawana do wiadomości zainteresowanych.

Należy skończyć z masowym przechodzeniem pracowników z jednego działu służby do drugiego, a wakujące miejsca w każdej służbie państwowej obsadzać wyłącznie kandydatami spośród fachowo przygotowanej młodzieży.

Wyższe stanowiska, zwalniające się w służbie publicznej, należy z reguły obsadzać w drodze normalnego awansowania pracowników niższych stopni – posiadających odpowiednie kwalifikacje.

W zakresie fizycznych warunków jest rzeczą konieczną podniesienie poziomu higieny i bezpieczeństwa pracy, zarówno w instytucjach prywatnych, jak i w służbie publicznej, ponieważ dotychczasowe warunki pracy stają się w wielu wypadkach przyczyną przedwczesnego kalectwa lub inwalidztwa pracownika.

Przedstawicielstwo pracownicze

Warstwy pracownicze dojrzały do współkierownictwa życiem gospodarczym i społecznym i z tych względów domagają się wprowadzenia społecznej kontroli produkcji, finansów i wymiany, w szczególności przez rozszerzenie na całe terytorium Państwa istniejących na terenie Górnego Śląska instytucji rad zakładowych, wyposażonych m.in. również w kompetencje kontroli i współkierownictwa przedsiębiorstwami.

Musi być uznana i ściśle przestrzegana zasada stałego współdziałania organów administracji publicznej z reprezentacjami zawodowymi pracowników poszczególnych działów służby publicznej w zakresie normowania ich warunków pracy i płacy przez powołanie odpowiednich stałych komisji parytetowych.

Izby pracy, które by w jakikolwiek sposób krępowały wolność ruchu zawodowego wszystkich kategorii pracowników, nie mogą być powołane. Prawo pracowników umysłowych i fizycznych, prywatnych i publicznych do swobodnego zrzeszania się w organizacjach zawodowych nie może być w żadnej mierze ograniczone, czy też skrępowane przepisami prawnymi lub trudnościami faktycznymi.

***

Poprawa położenia gospodarczego i socjalnego warstw pracujących musi być wywalczona solidarnym wysiłkiem ich organizacji zawodowych. W tym celu należy rozszerzyć i utrwalić współpracę ruchu zawodowego pracowników umysłowych i fizycznych, prywatnych i publicznych, dążąc do jak najdalej posuniętej dobrowolnej konsolidacji wszystkich wysiłków w walce o sprawiedliwość społeczną.

Warszawa, 10 wrzesień 1936 r.

Powyższa deklaracja powstała ze wspólnej inicjatywy władz niektórych związków urzędniczych oraz kierownictwa Unii Związków Zawodowych Pracowników Umysłowych. Opracowano ją w lipcu i sierpniu 1936 r., 10 września uroczyście podpisana przez 41 organizacji pracowników państwowych, samorządowych i prywatnych. Równocześnie z ogłoszeniem Deklaracji jej organizacje-sygnatariusze powołały instytucję mającą koordynować ich dalszą działalność – Centralną Komisję Porozumiewawczą Związków Zawodowych Pracowników Państwowych, Samorządowych i Prywatnych.

Deklarację opublikowano w kilku pismach (m.in. „Głos Nauczycielski” i „Ruch Pracowniczy”), po latach natomiast przypomniano w „Kwartalniku Historii Ruchu Zawodowego” 2:1976. Przedruk za tym ostatnim źródłem, poprawiono pisownię wedle obecnych reguł. Na potrzeby Lewicowo.pl tekst przygotował Piotr Grudka.