Stronnictwo Demokratyczne
Deklaracja programowa Stronnictwa Demokratycznego
[1937]
W obliczu wewnętrznych i zewnętrznych niebezpieczeństw, grożących naszej Ojczyźnie,
w rzetelnej trosce o byt i losy Państwa wywalczonego męką i trudem pokoleń ludu polskiego,
w chęci zwalczania wszelkiego barbarzyństwa, cynizmu i zakłamania, które pomniejszają wartość Człowieka i Obywatela. W 20 rocznicę odzyskania Niepodległości Polski przystępujemy do tworzenia
Stronnictwa Demokratycznego
Ze względu na niedostosowanie się sytuacji wewnętrznej w Polsce do powagi i grozy powikłań międzynarodowych istnieje nagląca konieczność spotęgowania siły Państwa na wewnątrz i jego obronności na zewnątrz.
Wobec powagi sytuacji międzynarodowej, grożącej rozpętaniem zawieruchy wojennej,
z uwagi na szczególnie trudną sytuację Polski, sąsiadującej niemal ze wszystkich stron z państwami, jak to wykazała historia, Jej wrogimi, a które to państwa penetrując w polskie stosunki wewnętrzne usiłują siać niepokój, szczepić i wzmacniać ideologie obce naszym tradycjom i interesom,
wobec wciąż jeszcze katastrofalnie niskiego stanu gospodarczego Polski oraz istniejących głębokich konfliktów społecznych i narodowościowych,
wobec dalszego ograniczania praw człowieka i obywatela i odsunięcia szerokich mas ludowych od możności udziału w rządach Państwa,
Stronnictwo Demokratyczne podejmując najlepsze tradycje dążeń wolnościowych i demokratycznych od Insurekcji Kościuszkowskiej poprzez Towarzystwo Demokratyczne, aż do czasów ostatnich – przystępuje do pracy nad ulepszeniem budowy i umocnieniem Państwa Polskiego.
Prace swe Stronnictwo poprowadzi w oparciu o najtrwalsze podstawy życia publicznego: wolności obywatelskie, sprawiedliwość społeczną, uczciwość w stosunku do zobowiązań wewnętrznych i międzynarodowych oraz obronność wobec każdego ataku na niepodległy byt państwowy.
W imię tych haseł wzywamy do skupienia się w szeregach Stronnictwa Demokratycznego wszystkich obywateli, gotowych oddać swój bezinteresowny wysiłek na usługi Ojczyzny.
Od śmierci Józefa Piłsudskiego, Budowniczego Państwa Polskiego, w polskim życiu publicznym wzmogła się chaotyczność i poczęła dominować demagogia. Grupy i grupki usiłują w coraz to większym stopniu zapewnić sobie wyłączność wpływania na sprawy państwowe, coraz to bezwzględniej przywłaszczają sobie monopol na polskość i patriotyzm. Opierając swą przejściową egzystencję na względach biurokracji – pod pozorem realizowania głoszonych haseł jedności – świadomie odsuwają od twórczego udziału w życiu publicznym szerokie masy świata pracy, a jako spuściznę myśli legionowej przedstawiają metody będące jaskrawym zaprzeczeniem najszczytniejszych kart naszych dziejów. Grupy te mniej lub więcej świadomie wysługują się egoistycznym interesom warstw uprzywilejowanych, głoszą rzekome bankructwo demokracji, przeciwstawiając jej w gruncie rzeczy nic innego jak gry i intrygi koterii dla bytu Państwa groźniejsze od chorób przebytych bezpowrotnie przez parlamentaryzm polski w epoce przedmajowej.
W niezłomnej wierze, że jedynym ratunkiem przed nawrotem czasów saskich w odrodzonej Polsce jest solidarne współdziałanie świata pracy, oraz zorganizowanie tych wszystkich, którzy ponad modne prądy chwili wynoszą wypróbowane podstawy rzetelnej demokracji,
Stronnictwo Demokratyczne
opiera swoją działalność na następujących zasadach: I. Człowiek – Obywatel
Najdoskonalej zorganizowane jest państwo, w którym wartość charakteru, uzdolnienie oraz inicjatywa twórcza jednostek, mają zapewniony możliwie swobodny rozwój. Stosunek obywatela do Państwa musi być obustronnie wolny od nieufności, podejrzliwości i fałszu:
Dla Obywatela – Ojczyzna nie może być pustym dźwiękiem, ani nacjonalistycznym frazesem, lecz ma być rzeczywistym wspólnym dobrem, wobec którego obowiązuje nakaz ofiarnej codziennej pracy,
dla Państwa – Obywatel nie może być tylko obiektem rządzenia, wtłoczonym bezmyślnie między tryby maszyny administracyjnej. Każdy Obywatel Rzeczypospolitej bez względu na pochodzenie, wyznanie, płeć i narodowość musi być – zgodnie z Konstytucją – faktycznie równouprawniony i w zamian za spełnienie obowiązków względem Państwa winien mieć gwarancję pełnego i swobodnego rozwoju swej osobowości.
Pragnąc stworzyć trwałe warunki wszechstronnego rozwoju jednostki ludzkiej w atmosferze życzliwości między ludźmi, dążymy do sprawiedliwości społecznej. Żądając wolności myśli i swobody sumienia, dążymy do prawdy.
II. Państwo – Społeczeństwo
Gwarancją niezawisłości i potęgi Polski jest oparcie bytu Rzeczypospolitej na mocy charakteru, odwadze cywilnej i godności obywatelskiej jednostek zespolonych z państwem i związanych ściśle z ogółem ideą bezinteresownej służby publicznej.
Polityka państwa wewnętrzna i zagraniczna, zarówno kulturalno-oświatowa jak i gospodarcza, powodowana ideą demokracji, pomna historycznych doświadczeń wszystkich czasów i wszystkich ludów, odrzuci naśladownictwo jakichkolwiek ustrojowych form ucisku i zaniecha prób tworzenia własnych form tego typu.
Niezawisłość sądów, poszanowanie prawa i wolności obywatelskiej muszą być fundamentem ustroju i nie mogą zależeć od samowoli sprawującej władzę oligarchii.
Polska, która odbudowała swą Niepodległość w dniach zwycięstwa demokracji nad reakcją i dzisiaj wśród zamętu świata rozwijać się może tylko w ramach ustroju demokratycznego, wolnego od znanych w przeszłości wynaturzeń, związanych nie z treścią, ale z formą tego ustroju.
Wyłącznie ustrój demokratyczny stwarza warunki dla kształcenia i pogłębiania świadomości obywatelskiej w masach, jest szkołą polityczną jedynie godną wolnego narodu i usuwa przepaść między masami ludowymi a państwem. Wszelki zaś ustrój przemocy i ucisku wcześniej czy później musi doprowadzić kraj i naród do katastrofy.
III. Polityka wewnętrzna
Nie ma przeciwieństw między stworzeniem w państwie mocnego ośrodka władzy a przekreśleniem ucisku i urzeczywistnieniem demokracji.
Człowiek, który ma w potrzebie umierać za ojczyznę, musi w niej żyć życiem godnym wolnego obywatela; silną może być tylko władza pochodząca z zaufania obywateli – zatem i obronność Państwa, i stworzenie trwałej i silnej władzy wymaga oparcia polityki wewnętrznej Państwa na zasadach demokracji.
Ustrój polityczny winien zapewnić silną władzę wykonawczą, złożoną w ręku prezydenta i powołanego przezeń rządu. Parlament posiada pełnię władzy ustawodawczej i wykonywa kontrolę polityczną nad rządem.
Parlament musi wiernie wyrażać wolę ludności, a zatem pochodzić z wyborów zagwarantowanych przez demokratyczną ordynację i dokonywanych bez nacisku administracji.
Trwałość rządów demokratycznych zapewnić winno należyte uwzględnienie prerogatyw Głowy Państwa, które by skutecznie hamowały przerosty parlamentaryzmu i biurokracji.
Dowolność i samowola czynników rządowych, często mylnie utożsamiane z pojęciem silnej władzy, demoralizują rządzących i ogół, a w końcu rozsadzają każde państwo.
Obowiązkiem rządu jest wychowywanie administracji cywilnej i wojskowej w poszanowaniu konstytucji, oraz nie dopuszczanie do wykorzystywania organów państwowych dla celów doraźnej polityki grup uprzywilejowanych.
Państwo musi przeciwdziałać wszystkiemu, co by osłabiało jego siłę obronną.
Wojsko Polskie, posiadające tradycje walk wyzwoleńczych i mające w warunkach polskich z natury rzeczy charakter armii ludowej, musi być chronione od wykorzystywania go dla celów polityki partyjnej oraz ściśle zespolone z całym społeczeństwem i posiadać wszystkie moralne i techniczne warunki dla obrony Państwa.
Całkowita niezawisłość sędziów stanowi niezbędny warunek zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
Dla badania zgodności z Konstytucją ustaw i zarządzeń ma być powołany Trybunał Konstytucyjny. Sądzenie w trybie administracyjnym winno być ograniczone wyłącznie do wykroczeń.
Zniesienie obozu odosobnienia jest podstawowym warunkiem praworządności.
Doceniając wagę wpływu opinii publicznej na sprawy państwowe, stoimy na stanowisku poszanowania wolności prasy i pełnej swobody jawnego zrzeszania się.
IV. Samorząd
Uznajemy samorząd terytorialny, zawodowy i gospodarczy za jedną z najważniejszych form współudziału obywateli w rządzeniu krajem; jest on zarazem najlepszą szkołą wyrobienia obywatelskiego.
Zadania swe spełni tylko taki Samorząd, który:
a) w całości pochodzi z demokratycznych wyborów,
b) ma przydzielony odpowiedni zakres agend materialnych, a nie jest ograniczony tylko do wykonywania poleceń rządowych,
c) jest w ramach swych kompetencji niezależny, a nie skrępowany przez przesadny nadzór rządowy (zbliżony do hierarchicznej podwładności),
d) jest istotnie kierowany przez mężów zaufania obywateli, a nie przez zawodowy czynnik biurokratyczny. Odrzucając istniejący współcześnie pozór samorządu z nominacjami rządowymi, z odsuwaniem od wpływów na samorząd całych warstw społecznych, domagamy się zrealizowania odrębności tych dwóch działów rządzenia w Państwie, stworzenia samorządu wojewódzkiego, oraz powołania izb pracy najemnej, a tym samym rozbudowy przewidzianego Konstytucją samorządu wszystkich rodzajów i stopni.
V. Mniejszości narodowe
Dążymy do stworzenia takich form gospodarczego, kulturalnego i politycznego równouprawnienia mniejszości, które dając im możność rozwoju własnej kultury przez to samo zespalałyby je z Państwem.
Stosunek do mniejszości ukraińskiej w Polsce winien być uregulowany jak najrychlej w ramach ogólnej polityki mniejszościowej Państwa na podstawie porozumienia w duchu wzajemnej lojalności i współpracy. Szeroko pojęty samorząd zabezpieczony w drodze ustawodawczej, stać się winien podstawą zabezpieczającą mniejszości ukraińskiej swobodny rozwój kulturalny, społeczny i gospodarczy.
Również sprawa białoruska, której waga jest powszechnie niedoceniana, winna znaleźć swoje rozwiązanie na drodze poszanowania i rozwoju odrębności kulturalnych Białorusinów.
Zagadnienie żydowskie, będące odskocznią dla mobilizacji sił antydemokratycznych, stanowi problem przede wszystkim społeczny i gospodarczy, coraz trudniejszy do rozwiązania wskutek wadliwej struktury zawodowej ludności żydowskiej, oraz zamknięcia terenów emigracyjnych. Potępiamy na równi z przejawami barbarzyństwa wszelkie apoteozowanie nienawiści i sformalizowania ucisku czy to w postaci dyskryminacji prawnych czy też emigracji przymusowej. Zwalczając prześladowania, które hamują procesy asymilacyjne, domagamy się polityki zmierzającej do zmiany struktury zawodowej mas żydowskich oraz starań o pozyskanie terenów emigracyjnych dla tych Żydów, którzy pragną dobrowolnie emigrować.
VI. Kultura i oświata
Państwo musi otaczać opieką rozwój kultury polskiej i dążyć do udostępniania jej dóbr nie tylko warstwom uprzywilejowanym.
Obowiązki Państwa w zakresie kultury i oświaty – to bezlitosne tępienie wszelkich form zacofania, a zwłaszcza analfabetyzmu, planowe podnoszenie kulturalne całego społeczeństwa oraz pomoc oświatowa dla mniejszości polskich na świecie. Bezpłatna oświata powszechna musi iść w parze ze stworzeniem dla nauczycielstwa należytej egzystencji moralnej i materialnej. Ogół młodzieży – zarówno polskiej, jak mniejszości narodowych zamieszkujących w Polsce – winien mieć swobodny dostęp do szkół średnich i wyższych. Wyłączanie młodzieży ze względu na jej pochodzenie, wyznanie czy narodowość od dostępu do oświaty, zwłaszcza akademickiej, uznane być musi za prymitywne pogwałcenie etyki i obrazę polskiej racji stanu. Państwo i samorządy przez tworzenie burs i stypendiów muszą wydatnie rozszerzyć dostęp do nauki i sztuki młodzieży chłopskiej i robotniczej.
Pomni, że nauka i sztuka – to niezastąpione dźwignie wszelkiej wyższej kultury, dzięki którym naród zdołał zachować swój byt duchowy nawet pomimo upadku państwa, dążyć będziemy do zapewnienia przez państwo dostatecznej i bezstronnej pomocy dla wszystkich działów nauki i sztuki, bez narzucania jakichkolwiek nakazów politycznych, z całkowitym poszanowaniem oryginalności twórczej.
W dziedzinie spraw religijnych domagamy się faktycznej tolerancji wobec wszelkich wyznań i zupełnego poszanowania wolności sumienia oraz zwalczać będziemy wszelkie nadużywanie religii do celów politycznych, podsycania nienawiści grupowych i szerzenia wstecznictwa.
VII. Gospodarstwo narodowe
Kierowani nakazami sprawiedliwości i powodowani troską o pomyślny rozwój Rzeczypospolitej, dążymy do zniesienia krzywdy społecznej i trwałego podniesienia dobrobytu ludności pracującej, rozumiejąc, że przyszłość Rzeczypospolitej i dobrobyt jej obywateli związane są z koniecznością dokonania przebudowy obecnego stanu gospodarczego.
Ta przebudowa winna dążyć do tego, by zapewnić każdemu obywatelowi pracę i należyty udział w dochodzie społecznym. Jako środki do osiągnięcia tego celu uznajemy za konieczne oprzeć gospodarstwo narodowe Polski na zasadzie gospodarki planowej.
Planowość gospodarki ma zmierzać do podniesienia dobrobytu powszechnego i takiego rozwoju produkcji oraz prowadzenia wielkich robót publicznych, które umożliwią dotrzymanie kroku naszym sąsiadom w rozwoju cywilizacyjnym i obronności kraju.
Planowość gospodarki polegać winna z jednej strony na przejęciu i prowadzeniu przez Państwo i Samorządy podstawowych działów gospodarstwa, z drugiej zaś strony na kontroli i opiece nad gospodarką prywatną. W szczególności:
a) Każdy Obywatel Państwa winien mieć całkowitą swobodę wyboru i organizowania warsztatu pracy pod nadzorem Państwa, stwarzającego ramy – w obrębie których obracać się ma gospodarka warsztatów indywidualnych – oraz stanowiącego normy (zwłaszcza co do warunków pracy i płacy, ubezpieczeń, udziału w zyskach), którym te warsztaty będą podporządkowane.
b) Kontrola i opieka nad warsztatami indywidualnymi winna polegać na planowym popieraniu przez przywileje podatkowe i inne tych gałęzi produkcji, których rozwój jest pożądany ze stanowiska interesów ogółu, oraz na hamowaniu produkcji dla Państwa niepożądanej lub przejawiającej się w formach społecznie szkodliwych, w szczególności winny ulec rozwiązaniu wszystkie kartele tamujące rozwój produkcji i spożycia a potęgujące bezrobocie.
c) Tak zwane przemysły kluczowe (surowcowe) winny zostać upaństwowione w kolejności i na warunkach ustalonych w drodze ustawodawczej. Dalsze prowadzenie przez Państwo własnych warsztatów pracy i co za tym idzie rozbudowa aparatu państwowego na polu gospodarczym winno być ograniczone jedynie do największych ze względu na bezpieczeństwo i obronność państwa – działów, jak koleje, poczta, przemysł wojenny.
d) Kapitał finansowy winien być zgrupowany w dyspozycji Państwa, Samorządu i Spółdzielczości.
e) Zakłady użyteczności publicznej winny być prowadzone przez Samorządy i organizacje spółdzielcze. Niezbędnym warunkiem skutecznej przebudowy ustroju gospodarczego jest szybkie i całkowite przeprowadzenie reformy rolnej, która zabezpieczając interesy małorolnych i bezrolnych przez powiększenie liczby gospodarstw samodzielnych w znacznej mierze złagodzi bezrobocie wsi.
Zastosowanie w najszerszym zakresie różnorodnych form spółdzielczości rolniczej umożliwi podniesienie dochodowości gospodarstw rolnych.
Powstawanie gęsto rozsianych ośrodków przetwórczych dla przemysłów ludowego i domowego oraz rzemieślniczego uznajemy za jeden z najbardziej istotnych warunków rozwiązania problemu przeludnienia wsi.
Jako odpowiednik demokracji politycznej uważamy spółdzielczość za formę demokracji gospodarczej toteż zabezpieczenie poparcia oraz swobody rozwoju gospodarczego i organizacyjnego spółdzielczości wszelkiego typu oraz zabezpieczenie udziału pracowników w zyskach i kontroli przedsiębiorstw uznajemy za najcelowszą drogę do uspołecznienia przemysłów przetwórczych, handlu i wytwórczości rolnej.
VIII. Praca
Pomni, że chłop, robotnik i pracownik umysłowy jako wytwórcy dóbr materialnych i duchowych, są podstawowym czynnikiem wszelkiej gospodarki, dążymy do jak najszerszego zagwarantowania i zrealizowania praw świata pracy; w szczególności dążymy do:
a) zrealizowania w szerokim zakresie ustawodawstwa ochronnego w dziedzinie pracy najemnej,
b) ustawowego zabezpieczania udziału pracowników w zyskach i kontroli przedsiębiorstw,
c) przywrócenia samorządu w istniejących instytucjach ubezpieczeń społecznych oraz zracjonalizowania i upowszechnienia ustawodawstwa ubezpieczeniowego,
d) rozbudowy przedstawicielstwa pracowniczego oraz poszanowania swobód rozwoju ruchu zawodowego.
e) uwolnienia warstw pracujących od jednostronnego ponoszenia nadmiernych ciężarów budżetowych oraz przywrócenia w pracy urzędniczej atmosfery zaufania, poszanowania godności i swobody przekonań,
f) poszanowania praw dobrze nabytych,
g) zrealizowania opieki społecznej zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem,
h) walki z chorobami społecznymi.
IX. Polityka zagraniczna
Państwo w swej polityce zagranicznej opierać się winno w pierwszym rzędzie na własnej potędze zbrojnej oraz gospodarczych i duchowych zasobach bogactwa narodowego, nie zaniedbując sojuszów z państwami o solidarnych interesach.
Polskiej polityce zagranicznej, pomnej doświadczeń historycznych, powinna przyświecać własna ideologia pokojowa, przeciwstawna wszelkim zamiarom agresji.
Niezależna polityka zagraniczna Polski w dobie obecnej winna być wolną nawet od pozorów solidarności z państwami totalnymi i w działaniu swym zmierzać do stworzenia bloku państw, jednakowo z Polską zagrożonych przez wrogie imperializmy.
Uznajemy jako podstawowe wskazania dla polskiej polityki zagranicznej a) dążenie do ugruntowania autorytetu Polski jako siły reprezentującej w znacznym zakresie interes Europy Centralnej, b) skonsolidowanie na stopie równorzędności pełnego sojuszu z Francją, przy równoczesnym zbliżeniu się z Anglią i Stanami Zjednoczonymi, c) stworzenie warunków solidarności politycznej i gospodarczej między Narodami: czeskim, słowackim, litewskim i polskim.
X. Zagadnienia bezpośrednie dnia dzisiejszego
Oceniając obecny stan organizacji politycznej Państwa jako stan stopniowego ulegania prądom nacjonalistyczno-totalistycznym, Stronnictwo Demokratyczne za najpilniejsze uznaje:
a) rozszerzenie i przebudowę podstawy obecnych rządów przez oparcie ich nie na elementach reakcyjno-totalistycznych, lecz na elementach postępowych – demokratycznych i ludowych.
b) taką zmianę obowiązującej ordynacji wyborczej, która to zmiana umożliwi swobodny wybór do ciał parlamentarnych również kandydatów zgłaszanych bezpośrednio przez grupy obywateli.
Powyższa deklaracja programowa została przyjęta w roku 1937. Przedrukowujemy ją za książką „Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937-1939”, cz. 1, wstęp i opracowanie Leon Chajn, Warszawa 1964. Na potrzeby Lewicowo.pl tekst opracował Piotr Grudka.