Lewicowo.pl – Portal poświęcony polskiej lewicy demokratycznej, patriotycznej i niekomunistycznej

Wiktor Alter

Szkic socjalistycznego programu gospodarczego

[1934]

Uwagi wstępne

To niezwykłe powodzenie jeszcze wczoraj „wywrotowego” hasła musi wzbudzić poważne wątpliwości. Jak mówią Anglicy – to jest za dobre, by było prawdziwe.

Bywa tak, że ludzie kłócą się o różne słowa, choć mówią o tej samej rzeczy. Lecz bywa i tak, że używają tych samych słów, myśląc o różnych rzeczach.

Trzeba, by każdy wyłożył jasno, co rozumie pod tym dość ogólnikowym hasłem przebudowy. A przede wszystkim winni to uczynić socjaliści.

Trzeba wskazać zupełnie konkretnie, jak rozumiemy tę przebudowę i co zrobimy jutro, gdybyśmy doszli do władzy.

Poniższy szkic programu gospodarczego jest próbą odpowiedzi na te pytania. Oczywiście, wyraża on tylko mój osobisty pogląd. Jest więc wyłącznie materiałem dla dyskusji i dla decyzji miarodajnych organów ruchu robotniczego. Ale wydaje mi się rzeczą zupełnie bezsporną, że ta decyzja powinna nastąpić w najkrótszym czasie.

O ogólnych podstawach i uzasadnieniach ekonomiki okresu przejściowego (od kapitalizmu do socjalizmu) – a tym właśnie powinien być już dziś minimalny program gospodarczy socjalizmu – pisałem niejednokrotnie. Obecnie ograniczę się do jak najbardziej konkretnych postulatów, bez teoretyczno-gospodarczych rozważań. Zupełnie świadomie nadałem tym postulatom formę tez, które mogą być ujęte w formę przepisów prawnych. Chcę w ten sposób podkreślić, że idzie mi o konkretną działalność rządu socjalistycznego, a nie o jego subiektywne cele.

Uwaga: Ta najwyższa granica może wydawać się zbyt wysoką, gdyż przekracza wielokrotnie dzisiejsze zarobki ludzi pracy. Uważam ją jednak w zasadzie za usprawiedliwioną. Pozostawia ona należyte pole każdej jednostce do najwyższego wysiłku twórczego w dziedzinie gospodarczej (bodziec własnego interesu). Osłabia znakomicie opór wobec nowego ustroju ze strony olbrzymiej ilości ludzi, należących do tak zwanego stanu średniego. Z drugiej strony poziom zarobków i życia klas pracujących powinien w krótkim czasie znacznie się podnieść.

2. Majątek jednostki nie powinien przekraczać sumy 200 000 zł. Wszelka nadwyżka zostaje w całości przelana do Funduszu Gospodarki Społecznej. Przedmioty codziennego użytku osobistego (prócz wyrobów złotych i klejnotów) nie są brane pod uwagę.

Uwaga: I tu tak wyraźne maksimum jest uzasadnione zarówno wskazanymi wyżej względami praktycznymi, jak i względami gospodarczemu, a mianowicie pozostawienie maksimum impulsu drobnomieszczaństwu i średniej burżuazji dla jej działalności gospodarczej. Oczywiście, teza ta stwarza poważne przywileje dla części obecnych klas posiadających. Przywileje te uważam za zło konieczne, które na ogół dla społeczeństwa będzie mniej kosztowne, niż całkowite wywłaszczenie wszystkich. Jest rzeczą zrozumiałą, że każdy walczący przeciwko nowemu ustrojowi, traci prawo do tego przywileju.

3. Zyski jednostki wyłącznie z tytułu własności danego majątku (kapitału), a więc procenty, czysty czynsz dzierżawny itp. nie powinny przekraczać 2 procent rocznie od wartości danego majątku czy kapitału. Wszelka nadwyżka z tego tytułu zostaje w całości przelana do Funduszu Gospodarki Społecznej.

Uwaga: W ten sposób wszelki dochód jednostki nie związany z jej pracą, może wynieść najwyżej 4000 zł rocznie. Teza ta zabezpiecza w zupełności interesy wielkich rzesz drobnych rentierów, znosząc jednocześnie potęgę gospodarcza obecnych faktycznych władców życia gospodarczego. Oczywiście, stopa 2 procent zysku od kapitału musi być mniej więcej normalną stopą procentową w całym życiu gospodarczym. Nie jest to niemożliwe, gdyż nawet v szeregu krajów kapitalistycznych kapitał tyle tylko przynosi. Jest to zagadnienie ilości wolnych znaków pieniężnych na rynku, zagadnienie ściśle związane z gospodarką finansową, o której niżej.

4. Wprowadzenie w życie powyższych tez powinno być zakończone w ciągu 6 miesięcy od chwili ogłoszenia odpowiednich zarządzeń i opierać się na zeznaniach obywateli. W ciągu następnych 4 miesięcy winna być przeprowadzona kontrola złożonych zeznań.

Uwaga: Technika składania zeznań i przejęcia przez Fundusz Gospodarki Społecznej odpowiednich sum i majątków nie przedstawia specjalnych trudności. Wzory tego rodzaju operacji istnieją już w ustroju kapitalistycznym. Zresztą ilość zeznań, które przewyższą w dochodach lub majątkach przewidziane maksimum, będzie drobnym ułamkiem ogólnej ilości zeznań.

Uwaga: Miarą wielkości przedsiębiorstwa są aktywa, a nie kapitały zakładowe lub własne. W ten sposób wszystkie mniejsze przedsiębiorstwa są nadal prowadzone jak dotychczas. Gdyby przy organizowaniu jakiejś gałęzi przemysłu lub handlu (o czym niżej) okazało się konieczne zastosować specjalne formy i dla drobnych lub średnich przedsiębiorstw, można to uczynić za pomocą wprowadzenia przymusu koncesji. Analogiczną klauzulę zawiera rooseveltowska NIRA [The National Industrial Recovery Act – ustawa o odbudowie przemysłu narodowego, uchwalona w roku 1934 w ramach programu New Deal – przyp. redakcji Lewicowo.pl]. Powyższa teza pozostawia całkowitą wolność działania gospodarczego drobnomieszczaństwu w granicach ogólnych zarządzeń, o których niżej.

6. W przedsiębiorstwach nie wymagających koncesji, a których aktywa wynoszą od 300 000 do 1 500 000 złotych, naczelny rachmistrz pełni z urzędu funkcje kontrolera z ramienia odpowiedniej władzy (patrz niżej). Wszelkie wydatki przedsiębiorstwa mogą być dokonywane tylko po stwierdzeniu przez kontrolera, iż mają one wyłącznie przeznaczenie gospodarcze i są zgodne z odpowiednimi zarządzeniami.

Uwaga: Średnie przedsiębiorstwa zostają w ten sposób poddane kontroli nie krępującej ich samodzielności i inicjatywy gospodarczej. Rachmistrz-kontroler stanowi jedno z ogniw aparatu organizacji życia gospodarczego. „Władze”, ustanowione w powyższej tezie, jak i „odpowiednie zarządzenia”, będą również omówione w rozdziale poświęconym organizacji życia gospodarczego. Wydatkowanie wyłącznie na cele gospodarcze uniemożliwi właścicielom średnich przedsiębiorstw dysponowanie funduszami przedsiębiorstwa na cele społecznie szkodliwe. Zmniejsza to pokaźnie wpływ polityczny tej części klas posiadających.

7. Kierownictwo przedsiębiorstw, których aktywa przekraczają sumę 1 500 000 zł, jest wyznaczone przez odpowiednie władze zgodnie z odpowiednimi przepisami (patrz niżej).

Uwaga 1: Podkreślam, że sprawa kierownictwa przedsiębiorstw nie ma nic wspólnego z tytułem własności tych przedsiębiorstw. Nawet przedsiębiorstwa ostatniej kategorii (z aktywami ponad 1 500 000 zł) mogą być własnością kilku lub wielu (przy formie towarzystwa akcyjnego) jednostek. Wywłaszczenie tych właścicieli jest rzeczą zupełnie niepotrzebną, jeśli kierownictwo tymi przedsiębiorstwami spoczywa w rękach społeczności. Wywłaszczenie, omówione w pierwszym rozdziale, wyczerpuje całkowicie sprawę własności prywatnej.

Uwaga 2: Jest rzeczą oczywistą, że podana przeze mnie cyfrowo klasyfikacja wielkości przedsiębiorstw jest dość dowolna, została ustalona dla uwypuklenia podstawowej myśli. Jest zupełnie do pomyślenia, że nie tylko aktywa będą odgrywać rolę przy zaliczaniu do poszczególnych kategorii oraz że dla różnych gałęzi przemysłu będą ustalane różne cyfrowo granice tych kategorii.

Organizacja całego życia gospodarczego

Planowa gospodarka

Uwaga: Ten pierwszy krok organizacyjny odpowiada mniej więcej co do swej zasady tzw. kodeksom, które Roosevelt wprowadza do gospodarki amerykańskiej. Można byłoby konkretnie ustalić podział na gałęzie, ale w obecnym szkicu jest to najzupełniej zbędne.

9. Statut taki określa warunki pracy i płac, zasadniczą kalkulację i cenę towarów oraz sposób utworzenia władz, regulujących produkcję i zbyt w danej gałęzi przemysłu. Statut określa również sposób zmiany statutów.

Uwaga: Wzory takich organizacji istnieją w świecie kapitalistycznym (trusty, kartele, syndykaty, jak również częściowo wspomniane już „kodeksy” amerykańskie). Zasada ta jest również zastosowana w Rosji Sowieckiej, jednakże w zbyt centralistyczny, biurokratyczny sposób.

10. Władze te stanowią: Rada (danej gałęzi) Przemysłu, składająca się z przedstawicieli robotników i urzędników, konsumentów, władzy politycznej (centralnej lub lokalnej) – grupy posiadaczy tytułów własności – oraz wybrany przez Radę Zarząd (danej gałęzi) Przemysłu.

Uwaga: Zarząd jest organem wykonawczym danego przemysłu, a Rada kontrolującym i ustalającym ogólne wytyczne pracy. Prócz tego, aparat organizacyjny składa się oczywiście z urzędników Zarządu Przemysłu, z kierowników przedsiębiorstw (z aktywami ponad 1 500 000 zł), wyznaczonych przez Zarząd Przemysłu, i rachmistrzów-kontrolerów. Obie ostatnie grupy – kierownicy i rachmistrze – spełniają z urzędu również funkcje poruczone z ramienia Zarządu Przemysłu.

11. Statuty Przemysłu zostają początkowo ogłoszone w trybie przyśpieszonym przez rząd, który mianuje również pierwsze Rady i Zarządy Przemysłu. W terminie dwuletnim muszą być ukonstytuowane normalne władze i opracowane szczegółowe statuty.

Uwaga: Idzie przede wszystkim o jak najszybsze zorganizowanie podstaw nowej gospodarki i nowego aparatu gospodarczego. Zasady demokratycznej kontroli i odpowiedzialności tych mianowanych początkowo władz winny być jak najprędzej zrealizowane w sposób, który by uniknął dezorganizacji życia gospodarczego.

Uwaga: Tak zdefiniowany Dział Gospodarki Społecznej jest w mej opinii najbardziej istotną organizacyjnie częścią nowej organizacji gospodarki. Wszystkie inne działy gospodarki, produkując na rynek towarowy, z konieczności muszą podlegać wahaniom rynku, który jest sam przez się żywiołem niezwykle trudnym do opanowania i podlega depresjom i okresom rozkwitu. Produkcja towarowa, nawet regulowana przez państwo, nie może dać gwarancji zupełnego wykorzystania wszystkich sił produkcyjnych społeczeństwa. Kołem rozpędowym, które by umożliwiło zawsze normalne funkcjonowanie życia gospodarczego i wykorzystanie wszystkich sił produkcyjnych, jest właśnie ten Dział Gospodarki Społecznej.

Szersze uzasadnienie powyższego, jak również usprawiedliwienie używanej przeze mnie terminologii (nie przez wszystkich przyjętej) podałem w mej książce o realizowaniu socjalizmu.

13. Do zakresu DGS (Działu Gospodarki Społecznej) należy:

a) budowa wszelkich inwestycji o charakterze publicznym, jak drogi, mosty, wodociągi, szkoły, szpitale, budynki administracyjne itd.

b) dostarczanie – stałe lub dorywcze – świadczeń ludności (bezpłatne lub za niską opłatą) w produktach znajdujących się również w obrocie towarowym, a w szczególności odpowiednich mieszkań dla mas pracujących.

Uwaga: Pierwszy punkt jest zazwyczaj realizowany i w ustroju kapitalistycznym. Drugi tylko w wyjątkowych wypadkach. Przykład wiedeńskiej gminy socjalistycznej, która budowała mieszkania nie jako towary (z ceną opartą na kalkulacji), a jako świadczenia dla ludności, winien być jak najbardziej uogólniony. Do tegoż typu świadczeń należy dostarczanie mleka dla niemowląt lub dożywianie dziatwy szkolnej. Jako cel – dostarczanie każdemu niezbędnego minimum do życia.

14. Fundusze wydatkowane przez DGS na powyższe cele nie są oprocentowane.

Uwaga: Jest to finansowe przetłumaczenie faktu, że DGS produkuje świadczenia, a nie towary. Na tym właśnie polega zasadnicza różnica pomiędzy budownictwem mieszkaniowym Wiednia, a innych miast – powiedzmy Berlina.

15. Fundusze DGS składają się:

a) z dochodów z majątku własnego,

b) z dotacji,

c) z przelewów pozostałych gałęzi życia gospodarczego.

Uwaga: Sprawa funduszów DGS jest zagadnieniem pierwszorzędnej wagi. W gospodarce bezpieniężnej wystarczyłoby powiedzieć: DGS wykorzystuje wszystkie siły produkcyjne, których nie wykorzystała w danej chwili gospodarka towarowa. Przyjmując jednakże obrót pieniężny, trzeba wskazać, skąd DGS weźmie niezbędne środki pieniężne.

Punkt pierwszy tej tezy jest zrozumiały. Majątek DGS powstaje z majątku przekazanego mu przez organy publiczno-prawne i z wywłaszczenia przewidzianego w dziale pierwszym tego szkicu. Również punkt drugi – dotacje – jest prosty. Dotacje te mogą być wzięte z budżetów administracyjnych państwa, albo gmin lub z banku emisyjnego (patrz niżej). Najważniejszym jest punkt trzeci – o przelewach – o którym poniżej.

Uwaga: Dochodzimy w ten sposób do najważniejszego merytorycznego zagadnienia planowej gospodarki. Rola DGS wobec innych gałęzi życia gospodarczego oznacza pewnego rodzaju „wewnętrzny dumping”, który umożliwia jak najszersze wykorzystanie sił produkcyjnych. Taki wewnętrzny dumping jest dla ludności znacznie wygodniejszy od praktykowanego obecnie „dumpingu zewnętrznego”.

17. Całym życiem gospodarczym kieruje Rada Gospodarcza i Zarząd Gospodarczy. Rada Gospodarcza składa się z przedstawicieli poszczególnych gałęzi życia gospodarczego, z przedstawicieli DGS oraz z przedstawicieli organów władzy politycznej. Zarząd Gospodarczy jest obierany przez Radę Gospodarczą i odpowiedzialny przed nią. Pierwszą Rade Gospodarczą i pierwszy Zarząd Gospodarczy mianuje Rząd na okres roczny. Rada Gospodarcza jest jakby parlamentem, a Zarząd Gospodarczy jakby rządem w dziedzinie życia ekonomicznego kraju.

Uwaga: W ten sposób zarząd gospodarczy państwa zostaje całkowicie oddzielony od zarządu administracyjno-politycznego. Ten dualizm władzy w państwie wymaga niewątpliwie szerszego uzasadnienia, które musimy obecnie pominąć. Wskażmy tylko, że odpowiada on znanemu w doktrynie socjalistycznej rozróżnieniu między zarządzaniem ludźmi a zarządzaniem rzeczami. W miarę rozwoju ustroju socjalistycznego państwo, jako zarządzanie ludźmi, obumiera, a jako zarządzanie rzeczami osiągać winno coraz doskonalsze formy.

18. Do zakresu działania Rady Gospodarczej i Zarządu Gospodarczego należy:

a) opracowanie i realizowanie gospodarki planowej,

b)  kierownictwo aparatem finansowo-kredytowym i jego działalnością,

c) kierownictwo stosunkami gospodarczymi z zagranicą,

d) udział w opracowaniu i realizacji budżetu administracyjno-politycznego.

Uwaga: Poszczególne wymienione w tej tezie zagadnienia będą omówione w następnych działach.

a) Prowadzenie ewidencji sumarycznej istniejących sił produkcyjnych – z jednej strony sił ludzkich, z drugiej sił inwestycyjno-energetycznych i surowców.

b) Ustalenie dla każdej gałęzi przemysłu zasadniczego programu i budżetu jej wytwórczości na dany okres czasu z przeznaczeniem odpowiedniej ilości sił produkcyjnych.

c) Skierowanie wszystkich pozostałych sił wytwórczych do DGS oraz opracowanie na tej podstawie programu i budżetu DGS i ustalenie finansowo-gospodarczego nawiązania pomiędzy DGS z pozostałą gospodarką towarową.

d) Ustalenie przewidywanej ilości produkowanych dóbr i przewidywanego podziału tych dóbr na cele: bezpośredniej konsumpcji ludności i inwestycji wzmagających siły produkcyjne oraz inwestycji o charakterze konsumpcyjnym.

e) Ustalenie zysku i ilości towarów, które należy sprowadzić z zagranicy, jak również przeznaczonych na eksport.

f) Ustalenie niezbędnej ilości znaków pieniężnych w obiegu i sposobu ich zastrzyknięcia do cyrkulacji.

g) Powiększenie sił produkcyjnych kraju drogą jak najdalej posuniętej racjonalizacji. Uwaga 1: Gospodarka planowa jest najpewniejszą, ale jednocześnie najmniej znaną i na skutek tego najtrudniejszą częścią gospodarki socjalistycznej. Wymienione siedem punktów powyższej tezy konkretyzują treść planowej gospodarki i ułatwiają zorientowanie się, na czym polegają praktyczne trudności. Na przykład przy próbie realizowania czterech pierwszych punktów napotyka się od razu pierwsza trudność: jaką może być wspólna jednostka miary dla różnych sił produkcyjnych lub dla wszelkich dóbr? Jest to zagadnienie na pozór formalne, ale pomimo to pierwszorzędnej wagi. (Analogia: Rozwój współczesnej matematyki byłby absolutnie nie do pomyślenia, o ile by nie zastąpiono powszechnie rzymskich cyfr arabskimi).

Dotychczas wspólną jednostką miary wszelkich kategorii gospodarczych był pieniądz, wielkość zaś określała się ceną. Wydaje się, że dla celów gospodarki planowej ta jednostka jest nieodpowiednia. W tym wypadku można by było wyłuskać ziarnko prawdy z mętnej na ogół teorii technokratów. Odrzucając ich koncepcje, iż cena pieniężna jest źródłem wszystkiego zła, można przyjąć proponowaną przez nich jednostkę energetyczną dla opracowania planu gospodarki. Otrzymane wyniki można dla celów bezpośredniej realizacji przetłumaczyć z powrotem na miarę pieniężną.

Uwaga 2: Pierwsze dwa punkty omawianej tezy będą nastręczać początkowo trudności technicznych, wynikających z braku odpowiednich materiałów. Toteż zarówno wnioski, jak i sposób ich realizacji powinny być dostatecznie elastyczne, by nie wywołać zbędnych zaburzeń gospodarczych.

Z tych samych powodów i w punkcie trzecim o Dziale Gospodarki Społecznej – konkluzje mogą być początkowo tylko przybliżone. Pewnym obiektywnym sprawdzianem będzie tu ilość bezrobotnych, gdyż każdy bezrobotny jest niewykorzystaną siłą produkcyjną. Trudność w tym punkcie tezy polega na powiązaniu DGS z pozostałą gospodarką. Jako jedyne rozwiązanie, wydaje mi się włączenie do podstawowej kalkulacji każdej gałęzi przemysłu odpowiedniego przelewu (gotówką lub towarami) na rzecz DGS. Będzie to jakby opłatą ubezpieczeniową przemysłu towarowego dla utrzymania pełnej pojemności rynku odbiorczego. Im większy będzie ogólny wzrost sił wytwórczych, tym większe będą odpowiednie przelewy.

Uwaga 3: Jest rzeczą widoczną, że wszystkie siedem punktów tej tezy zahaczają jeden o drugi i dlatego konkretne rozwiązania mogą być tylko rezultatem szeregu uzgadnianych projektów. Zagadnienie racjonalizacji przy tak pojętej planowej gospodarce winno zatracić wszelkie cechy negatywne, związane z tym problemem w ustroju kapitalistycznym.

Uwaga: W ten sposób polityka finansowa jest całkowicie podporządkowana potrzebom produkcji, a nie na odwrót, jak to się dzieje w ustroju kapitalistycznym. Zagadnienie pokrycia w istocie staje się wtedy nieistotne. Niezmiernie ważna kwestia cen będzie wynikiem większego lub mniejszego dostosowania planu do życia, lub jak kto woli, życia do planu. Stałość cen rynkowych może być dopiero skutkiem zrównoważenia i w planie i w praktyce życia gospodarczego. Zaś zmiana tych cen będzie automatycznie niemal sygnalizowała niedociągnięcia planu. Podstawowy fakt: zarówno kwestia stabilizowanego pieniądza, jak i regulowania cen jest drugorzędną wobec zagadnienia wykorzystania wszystkich sił produkcyjnych i podziału (konsumpcji) wytworzonych bogactw.

21. Prywatne przedsiębiorstwa finansowo-kredytowe (banki) przestają istnieć. Dopuszczalne są prócz banków, prowadzonych przez Zarząd Gospodarczy, tylko banki spółdzielcze, zrzeszające samodzielnych producentów.

Uwaga: Teza ta wynika z poprzednich, a zwłaszcza z zasady przejęcia kierownictwa większych przedsiębiorstw. Zaś banki spółdzielcze pozostają pod ścisłą kontrola Zarządu Gospodarczego i operują zresztą niewielkimi sumami.

22. Bank emisyjny przelewa do życia gospodarczego niezbędną ilość znaków obiegowych bądź przez udzielanie kredytu krótkoterminowego (wekslowego) lub długoterminowego (inwestycyjnego) społecznie kierowanym przedsiębiorstwom, bądź w postaci bezprocentowej dotacji Działowi Gospodarki Społecznej, zużywającemu te fundusze na inwestycje o charakterze konsumpcyjnym.

Uwaga: Takie bezpośrednie finansowanie konsumpcji przez bank emisyjny (dotacje) wyda się zapewne ekonomistom ukrytą inflacją. Moje rozumowanie leży w zupełnie innej płaszczyźnie. Równowaga finansowa, określająca niezbędną ilość znaków pieniężnych w obiegu, winna być nieustannie kontrolowana przy pomocy szeregu wskaźników i dotacje mogą być uskutecznione tylko o tyle, o ile nie zagraża to tej równowadze.

Uwaga: Najdalej idącą formą takiego kierownictwa jest monopol handlu zagranicznego, realizowany w Rosji Sowieckiej i przyjęty przez kongres wiedeński Międzynarodówki Socjalistycznej. Oczywiście zagadnienie wolnego handlu lub protekcjonizmu staje się całkowicie nieaktualne przy planowej gospodarce. Regulowanie eksportu i importu musi dążyć do celów, które omówiłem szczegółowo we wspomnianej już swej książce.

Sprawa rolna

Uwaga: Spór o wyższości ekonomicznej drobnych gospodarstw rolnych lub wielkich jest dziś czysto akademicki. Ze względów politycznych należy przyjąć tę reformę rolną, której domagają się włościanie. Sprawa odszkodowania jest załatwiona przez wywłaszczenie wszystkich większych posiadaczy (patrz dział I). Przewidziany w tym dziale majątek, pozostawiony właścicielom, może być skonwertowany, o ile idzie o ziemię, na odpowiednie papiery procentowe.

25. Spółdzielczość rolnicza winna korzystać z jak najdalej idącego poparcia Zarządu Gospodarczego.

Uwaga: Teza ta pokrywa się również z żądaniami chłopów, nawet tych, których reprezentuje u nas Stronnictwo Ludowe. Dla nas spółdzielczość rolnicza obejmuje nie tylko dziedzinę zbytu produktów rolnych, ale również i ich produkcji. Sowieckie „kołchozy” są też w zasadzie spółdzielniami w dziedzinie produkcji. Odrzucając sowieckie metody przymusowego realizowania tych spółdzielni, wynikające z ogólnych braków i niedociągnięć życia gospodarczego w Rosji, należy przyjąć zasadę zmechanizowania pracy na roli, opartego na spółdzielczości.

26. Niewykorzystane siły produkcyjne na wsi winny być skierowane ku działalności przemysłowej.

Uwaga: Jest to – obok reformy rolnej – najważniejszy środek dla podniesienia dobrobytu wsi. Tzw. przeludnienie wsi oznacza właśnie nadmiar sił produkcyjnych wobec normalnych potrzeb produkcji rolniczej. Zagadnienie to powinno być rozwiązane w ten sam sposób i równocześnie z zagadnieniem rzekomego nadmiaru rąk roboczych w miastach (patrz poprzednie działy). Toteż przyszłość gospodarcza wsi staje się ściśle związana z przyszłością gospodarczą klasy robotniczej.

Uwaga: Pod tym względem wszystko – organizacyjnie – pozostaje po staremu. Zmienia się oczywiście charakter samej administracji i sposób budowania i wykonania budżetu. Wobec przekazania wszystkich zagadnień gospodarczych Radzie Gospodarczej i Zarządowi Gospodarczemu, zakres działalności administracji znacznie się skróci w porównaniu ze stanem obecnym i powinien coraz bardziej się kurczyć. Łatwiej jest stosunkowo rozstrzygnąć sprawę podatków w ten sposób, by nie obciążały one najmniej zamożnej części ludności. Oczywiście postulat równowagi budżetowej obowiązuje i przy gospodarce planowej.

Powyższe tezy dają odpowiedź na wszystkie niemal zagadnienia, związane z pierwszym okresem gospodarki socjalistycznej. W szczególności:

Złamanie potęgi gospodarczej obecnych władców świata jest osiągnięte przez wywłaszczenie wielkich majątków prywatnych powyżej pewnej maksymalnej normy, przez całkowite przejęcie przez społeczność aparatu finansowo-kredytowego, przez zorganizowanie całego życia gospodarczego i przejęcie przez społeczność kierownictwa większych przedsiębiorstw.

Przezwyciężenie kryzysu i zniesienie bezrobocia winno być skutkiem planowej gospodarki, wykorzystania wszystkich sił produkcyjnych przy pomocy Działu Gospodarki Społecznej, nie obliczonej na zysk, a na zaspakajanie potrzeb ludności.

Zapewnienie proletariatowi i jego sojusznikom decydującego wpływu na życie gospodarcze wynika z konstrukcji kierowniczych organów gospodarczych.

Podniesienie poziomu życia mas pracujących jest osiągalne przez podwyżkę płac, przewidzianą w statutach gałęzi przemysłu, i przez działalność Działu Gospodarki Społecznej, jak zresztą i przez ogólne ożywienie życia gospodarczego.

Zagadnienie klas średnich – a w tym i włościaństwa – znajduje swe rozwiązanie przez pozostawienie im zarówno samodzielności gospodarczej dla drobnych, a częściowo i średnich przedsiębiorstw, jak i przez zapewnienie im możności produkcyjnej pracy, wreszcie przez pozostawienie właścicielom ich majątku, nie przekraczającego określonego maksimum.

Zagadnienie psychologiczne „impulsu do pracy'” traci całkowicie na swym znaczeniu wobec dość znacznej rozpiętości ewentualnych dochodów jednostek.

Zagadnienie finansowe zostaje rozwiązane przez sprowadzenie pieniądza do funkcji pomocniczego organu życia gospodarczego.

Mam to przekonanie, że przedłożony szkic programu stanowi zwartą całość, nie kryje w sobie żadnych sprzeczności i dlatego jest możliwy do urzeczywistnienia. Jak już powiedziałem w jednej z uwag do tez, wszystkie podane konkretne cyfry i granice są ilustracjami dla uwypuklenia zasadniczych myśli i mogą ulec zmianom, jeśli szczegółowsze dane będą tego wymagały.

Celem tego szkicu programu było przejście do konkretnych ewentualnych posunięć. Od abstrakcji do omawiania przyszłych czynów. Mogą być oczywiście i inne, lepsze lub gorsze, teoretyczne rozwiązania omawianych zagadnień. Ale błędem nie do wybaczenia byłoby w dzisiejszych czasach odsuwać wszelkie rozwiązania w... nieokreśloną przyszłość.

Ruch socjalistyczny musi mieć – i to jak najprędzej – swój wyraźny, konkretny program gospodarczy.

Być może, a nawet prawdopodobnie, trzeba będzie, po zdobyciu władzy, w tym lub innym szczególe przystosować ten program do ówczesnych warunków polityczno-społecznych. Lecz już dziś winien on stać się potężnym narzędziem agitacji i źródłem ufności w swe własne siły walczącej klasy robotniczej.

Wiktor Alter

Wiktor Alter (1890-1943) – działacz i publicysta socjalistyczny. Urodził się w żydowskiej chasydzkiej rodzinie w Mławie. Ukończył w Belgii studia jako inżynier-mechanik. Po powrocie ze studiów do Polski zaangażował się mocniej niż dotychczas w działalność w żydowskiej partii socjalistycznej Bund (jej członkiem był od roku 1905), za co został aresztowany i zesłany na Syberię. Uciekł stamtąd najpierw do Belgii, a po wybuchu I wojny światowej do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Labour Party. Po wybuchu rewolucji lutowej wyjechał do Rosji, w marcu 1917 r. jako członek Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich był autorem deklaracji opowiadającej się za prawem Polski do pełnej i bezwarunkowej niepodległości. W grudniu 1917 r. został członkiem Komitetu Centralnego Bundu. Po odzyskaniu niepodległości powrócił do Polski, kontynuując działalność polityczną w Bundzie, do którego głównych liderów należał obok Henryka Ehrlicha. Początkowo zwolennik współpracy partii socjalistycznych (Bundu i PPS) z komunistami, w miarę narastania terroru w ZSRR zmienił stanowisko i sprzeciwiał się forsowanej przez komunistów idei „frontów ludowych”, był także przeciwnikiem wstąpienia Bundu do Międzynarodówki Komunistycznej i przeforsował przynależność partii do Międzynarodówki Socjalistycznej (wszedł w skład jej władz centralnych). W międzywojniu kilkakrotnie wybierany radnym Warszawy, w latach 1921-1939 był reprezentantem żydowskich socjalistów w Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Od roku 1936 zasiadał wskutek wyborów w zarządzie warszawskiej Wyznaniowej Gminy Żydowskiej, z której próbowano go usunąć pod pretekstem, iż jako osoba krytyczna wobec religijnej tradycji żydowskiej nie dokonał obrzezania swego syna. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się na terenach objętych okupacją sowiecką, 29 września 1939 aresztowało go NKWD. Został skazany na śmierć, karę zamieniono jednak na 10 lat więzienia. Po podpisaniu układu Sikorski – Majski objęła go amnestia. Wraz z Ehrlichem zostali zwolnieni na mocy pomysłu Berii, by objęli funkcje liderów Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego. Było to uzależnione od ich zgody na współpracę z NKWD, jednak zaraz po uwolnieniu odmówili wszelkich kontaktów z sowiecką bezpieką. Zajęli się m.in. próbą wyjaśnienia sowieckiego mordu na polskich żołnierzach w Katyniu, Charkowie i Miednoje. 4 grudnia 1941 został wraz z Ehrlichem aresztowany przez NKWD, następnie przetrzymywany w więzieniu (towarzyszyły temu liczne protesty środowisk żydowskich, socjalistycznych i związkowych w państwach alianckich), a później zamordowany (data nie jest znana) – władze sowieckie w 1943 r. wydały komunikat, iż Alter został skazany na śmierć za „szpiegostwo na rzecz Hitlera”, co było oczywiście zarzutem całkowicie fałszywym. Jego symboliczny grób powstał w roku 1988 na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej. W międzywojniu był bardzo aktywnym publicystą prasy socjalistycznej i związkowej oraz autorem kilku książek: „Socjalizm walczący”, „Gdy socjaliści dojdą do władzy...”, „Jedność i plan”, „O problemie żydowskim w Polsce”, „Antysemityzm gospodarczy w świetle cyfr”, „Hiszpania w ogniu”, „Comment Réaliser Le Socialisme”, „Der emes vegn Palestine”, „Grund-printsipien fun der proletarisher kooperatsye”, „Człowiek w społeczeństwie”.

Kategorie:
• Gospodarka
• Strategia i taktyka
• Teksty
• Teksty programowe
• Teoria