Sprawozdanie Centralnego Wydziału Kobiecego PPS
[1928]
Okres sprawozdawczy obejmuje czas od 1 kwietnia 1927 r. do 1 września 1928 r.
Centralny Wydział Kobiecy stanowiły następujące towarzyszki: 1) Zofia Praussowa, 2) Dorota Kłuszyńska, 3) Iza Zielińska, 4) Stanisława Woszczyńska, 5) Jadwiga Markowska, 6) Lucyna Woliniewska, 7) Dr Budzińska-Tylicka, 8) Maria Chmieleńska, 9) Borowiczowa, 10) Łukasikówna, 11) Olga Sacharówna, 12) Trawiecka, 13) Smulikowska, 14) Wernicowa, 15) Zakrzewska, 16) Wulczakowa, 17) Grodzicka, 18) Moskiewiczówna, 19) Orłowska, 20) Białogrodzka, 21) Tomaszewska, 22) Szpytowa.
Prezydium CWK ukonstytuowano w następujący sposób: przewodnicząca tow. Praussowa, wiceprzewodnicząca Kłuszyńska i Budzińska-Tylicka, sekretarka tow. Woliniewska, skarbniczka tow. Chmieleńska.
Posiedzeniu Egzekutywy CWK – odbywały się dwa razy w miesiącu z wyjątkiem okresów wakacyjnych.
Konferencje Obwodowe i Okręgowe – odbyły się we Lwowie dla Wschodniej Małopolski, w Częstochowie, Sosnowcu dla Zagłębia Dąbrowskiego, na Górnym Śląsku i w Warszawie.
Organizacja kobiet obejmuje swoimi wpływami prawie cały kraj. Chociaż liczba zorganizowanych w poszczególnych ośrodkach poza Warszawą, Łodzią nie jest wielka, jednak wpływ tych ścisłych organizacji na poszczególnych terenach jest duży, o czym świadczy masowy udział kobiet w akcji wyborczej, pochodach na 1 maja, w „Dniu Kobiet” oraz w różnych organizowanych przez Partię akcjach.
W kontakcie z CKW było w okresie sprawozdawczym Wydziałów Kobiecych 32. Były to Wydziały w następujących miejscowościach: Bitków, Borysław, Ciechanów, Częstochowa, Drohobycz, Grudziądz, Gazowiec, (G. Śl.), Gniezno, Kałusz, Kołomyja, Kraków, Łomża, Łódź, Lublin, Lwów, Mysłowice, Nowy Dwór, Nowy Sącz, Ostrów Poznański, Płock, Pabianice, Poznań, Radom, Raków, Stryj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Stanisławów, Zduńska Wola, Zgierz, Warszawa, Wieliczka, Wilno, Włocławek, Winniki, Nadworna.
W miejscowościach, w których nie można było zorganizować Wydziałów Kobiecych, nawiązano kontakt z organizacjami przez poszczególne towarzyszki, do których wysyła się gazety, broszury, odezwy itd., a więc: Grodzisk, Gostynin, Kutno, Łowicz, Pruszków, Skierniewice, Działki, Radziejów Kujawski, Brzeszcze, Grzybów, Tłuszcz, Tarnów, Zawiercie. Razem w 18 ośrodkach organizacyjnych PPS.
Szereg Organizacji Kobiecych posiada własne sztandary, a mianowicie: Warszawa, Częstochowa, Raków, Lwów, Łódź, Lublin, Borysław, Drohobycz, Stryj, Kraków, Mińsk Mazowiecki, Łomża, Pabianice, Grudziądz oraz szereg miejscowości na Górnym Śląsku.
Wydziały Kobiece prowadziły akcję polityczno-zgromadzeniową, kursy dokształcające w Częstochowie, kursy szycia w Borysławiu, Drohobyczu, Nowym Sączu, Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu, Zawierciu, kolonie letnie dla kobiet pracujących – Warszawa – Świder. Członkinie Centralnego Wydziału Kobiecego robiły objazdy organizacyjne Organizacji Kobiecych oraz ogólne. Objazdami tymi objęty był prawie cały kraj, a więc Kongresówka, Kresy Wschodnie, Kresy Zachodnie, Małopolska, Górny Śląsk.
W okresie sprawozdawczym Centralny Wydział Kobiecy organizował dwukrotnie „Dzień Kobiet” w 1927 i 1928 r. W 1927 r. „Dzień Kobiet” odbył się z polecenia Centralnego Wydz. Kobiecego w 28 miejscowościach, a w 1928 roku już w 55 miejscowościach, niezależnie od organizowanych przez Komitety Miejscowe, nawet w takich ośrodkach, gdzie nie ma wcale zorganizowanych kobiet.
W okresie Sprawozdawczym PPS prowadziła wybory samorządowe w b. Kongresówce, w Poznańskiem i na Kresach. Wybitny udział kobiet tak w akcji zgromadzeniowej, jak i przy głosowaniu dał Polskiej Partii Socjalistycznej w wielu miastach możliwość osiągnięcia większości w Radach Miejskich – w Łodzi, Łowiczu, Kutnie, Żyrardowie, Lublinie, Radomiu, Sosnowcu, częściowo w Warszawie itd.
W Warszawie, Łodzi, Lublinie, Radomiu, Częstochowie, Płocku, Gostyninie, Suwałkach weszły nasze towarzyszki do Rad Miejskich w liczbie 16 radnych. Dwie zajmują stanowiska ławniczek w Magistracie.
Również akcja wyborcza do Sejmu i Senatu wykazuje wybitną działalność Centralnego Wydziału Kobiecego. Przemawiało około 20 towarzyszek na różnych wiecach. Towarzyszki kandydowały w następujących Okręgach: do Sejmu – Warszawa, Łódź, Toruń, Borysław, Stryj, do Senatu – Wojew. Warszawskie, Lubelskie, Poznańskie. W rezultacie mamy dwie posłanki: tow. Praussową i Markowską, oraz jedną senatorkę, tow. Kłuszyńską.
W różnych ośrodkach bardzo żywy udział przyjmują nasze członkinie w pracach Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dziecka. W niektórych ośrodkach towarzyszki nasze same organizują Oddziały, zakładają ogniska dziecięce, kluby niedzielne, przeprowadzają gwiazdkę. W Płocku, Kutnie, Włocławku, Żyrardowie, Pabianicach, Łodzi, Nowym Sączu, Tarnowie, Białej (Małopolska), Pruszkowie, pracują z dużym powodzeniem, wprowadzając w ten sposób setki kobiet-matek w nasze szeregi. Praca w tej dziedzinie jest zapoczątkowana w kilku miastach i w najbliższej przyszłość będzie zrealizowana.
Centralny Wydział Kobiecy starał się o zorganizowanie specjalnej Sekcji Kobiecej przy Komisji Centralnej Związków Zawodowych, jednak pertraktacje nie dały żadnych wyników, niemniej istnieje stała współpraca, a wyrazem tego jest stały kolportaż „Głosu Kobiet” przez poszczególne Związki, jak Związek Rolny, Metalowy, Użyteczności Publicznej, Tytoniowy.
W skład Międzynarodowego Komitetu Kobiecego, zorganizowanego w myśl uchwał Kongresu w Marsylii 1925 r., wchodzą tow. tow. Kłuszyńska i Tylicka. W okresie sprawozdawczym odbyły się 3 posiedzenia tego Komitetu, w którym reprezentowane są organizacje z 16 krajów: w Brukseli, w Kolonii i w Paryżu. Międzynarodowa Konferencja Kobiet odbyła się w sierpniu b. r. w Brukseli, Delegatkami na Konferencję były t. Budzińska-Tylicka, Kłuszyńska, Markowska, Praussowa, Woszczyńska. Delegacja polska odegrała wybitną rolę, obejmując jeden z referatów (tendencje mobilizowania kobiet na wypadek wojny – tow. Kłuszyńska) i zgłaszając wnioski do referatu o opiece nad matką i dzieckiem – tow. dr Budzińska-Tylicka. Przedstawicielką Centralnego Wydziału Kobiecego w Egzekutywie była tow. Kłuszyńska.
Stałym organem Centralnego Wydziału Kobiecego jest „Głos Kobiet”, którego nakład stale wzrasta i dochodzi do 5000 egz. Redaktorką jest tow. Kłuszyńska. „Głos Kobiet” obchodził 20-lecie w grudniu 1907 – 1927 r. Centralny Wydział Kobiecy wydał łącznie z wyborami broszury „Kobiety stańcie w szeregu” – 80 000 egz., „Kartka wyborcza to Wasza broń” – 50 000 egz., „O wyzwolenie kobiet pracujących” – 20 000 egz. Niezależnie od tego odezwy wyborcze do Rad Miejskich, Sejmu i Senatu, na „Dzień Kobiet” w 100 000 egz. Afisze na „Dzień Kobiet” i wyborcze.
Na zakończenie należy dodać, że Centralny Wydział Kobiecy urządzał periodyczne konferencje krajowe. Ostatnia konferencja, z rzędu ósma, odbyła się w Warszawie w dniu 23 i 24 września br. pod przewodnictwem towarzyszek: Kłuszyńskiej, Markowskiej i Woszczyńskiej, Sekretarzowały tow. tow. Drobutowa (Lwów). Grodzicka (Łódź), Owczarkowa (Wilno), Świechówna (Częstochowa) i Zawadzka (Warszawa).
Referaty wygłoszono: tow. Kłuszyńska referat polityczny, tow. Praussowa referat gospodarczy, tow. Zielińska referat o opiece nad dziećmi przestępczymi, tow. Chmielińska referat o walce z alkoholizmem, tow. Grodzicka referat o etyce w ruchu robotniczym. Następnie sprawozdanie z działalności CKW złożyła tow. Kłuszyńska. O sprawach organizacyjnych referowała tow. Woszczyńska. Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Kobiet w Brukseli złożyła tow. Markowska. Omówiono w końcu szereg wniosków: O robotniczej opiece społecznej (tow. Faszczewska i tow. Zawadzka), o prasie (tow. Woliniewska), o Rob. Tow. Przyjaciół Dzieci (tow. Kłuszyńska), o stosunku do związków zawodowych tow. Woliniewska), o towarzystwach i domach kobiecych (tow. Woszczyńska i tow. Budzyńska-Tylicka), o samorządzie gminnym (tow. Bajorkowa) i o spółdzielczości (tow. Woliniewska).
Powyższy tekst pierwotnie ukazał się w broszurze: Polska Partia Socjalistyczna – „Sprawozdanie z XXI Kongresu PPS (1-4 listopada 1928)”, Nakładem Sekretariatu Generalnego CKW PPS i ZPPS, Warszawa 1928. Od tamtej pory prawdopodobnie nie był wznawiany, ze zbiorów Remigiusza Okraski, poprawiono pisownię wedle obecnych reguł.