ZRL
Program Związku Rad Ludowych
[1922]
WSTĘP
Demokratyczny ustrój Rzeczypospolitej oddaje rządy w ręce najliczniejszej w Polsce warstwy ludowej. Daje to jej ogromne przywileje i przewagę nad innymi warstwami, ale wkłada na nią odpowiedzialność za losy i rozwój Państwa. Dlatego też lud i jego przedstawiciele – stronnictwa ludowe, powinny wyjść poza ramki ciasnego interesu klasowego. Broniąc interesu ludu, winny one przestrzegać solidarności z innymi klasami pracującymi i mieć na względzie dobro Rzeczypospolitej jako całości.Ruch ludowy w Polsce ma wielkie zadanie do spełnienia. Na nim spoczywa obowiązek przeprowadzenia wielkich reform gospodarczych i społecznych, rozwiązania zagadnień narodowościowych, odbudowy gospodarczej, podniesienia kultury mas, budowy potęgi i wielkości Rzeczypospolitej. Aby wypełnić te zadania, ruch ludowy winien oczyścić się i zjednoczyć. Winien odrzucić od siebie zarówno ciasny, egoistyczny, goniący za doraźnym zyskiem materializm, niezdrowy konserwatyzm, jak i nie przebierającą w środkach demagogię.
Warstwy ludowe powinny poczuć się wraz z innymi warstwami pracującymi prawowitym gospodarzem Rzeczypospolitej i przyjąć odpowiedzialność za jej losy.
Związek Rad Ludowych przystępuje do swej działalności z wiarą, że znikną z czasem dzielące ruch ludowy różnice programowe i taktyczne i że na gruncie programu państwowego istniejące grupy połączą się w jedno potężne stronnictwo ludowe.
Zasady główne.
Naród jest najistotniejszą i najbardziej trwałą formą życia zbiorowego. Państwo jest najpotężniejszą formą organizacji sił narodowych i głównym narzędziem politycznego działania Narodu. Osiągnięcie celów polityki państwowej możliwe jest tylko przy udziale wszystkich sił twórczych Narodu. Podstawę twórczości stanowią te warstwy, które przez pracę swą przyczyniają się do pomnożenia duchowych i materialnych dóbr Narodu. Uważamy siebie za cząstkę wielkiego obozu pracy, która stanowić winna główne kryterium wartości obywateli.Nieunikniona, wobec istnienia różnic klasowych, walka klas jest czynnikiem dodatnim, gdyż wyłania nowe, świeże siły, które w miarę wzrostu dobrobytu i kultury dojrzewają do współrządu w sprawach Narodu i Państwa.
Zasady programu szczegółowego.
1. Polityka zagraniczna.
Utrzymanie niepodległości Państwa i korzystanie z niej w pokoju dla wszechstronnego rozwoju stanowić winno główny cel polskiej polityki zagranicznej.Utrwalenie i zabezpieczenie granic Państwa, całkowite zjednoczenie ziem polskich, osiągnięcie własnego swobodnego dostępu do morza, uchylenie narzuconych Polsce w chwili jej wskrzeszenia naruszających jej suwerenność i powagę zobowiązań – wysuwają się na czoło polskiej polityki zagranicznej.
Osiągnięcie tych celów może nastąpić jedynie przez wewnętrzne wzmocnienie Państwa oraz przez system sojuszów z państwami, które potrzebować będą naszej współpracy dla utrzymania pokoju światowego, bądź dla zabezpieczenia swej niezawisłości i nienaruszalności granic.
Wobec tego do rzędu naszych sprzymierzeńców zaliczyć pragniemy te państwa Europy Środkowo-Wschodniej, które, podobnie jak Polska, w bliższej lub dalszej przyszłości mogą być zagrożone przez wzrost imperializmu rosyjskiego lub niemieckiego.
Zespolić winniśmy z Polską trwałymi węzłami przyjaźni i przymierza Państwa Bałtyckie, Rumunię oraz dziś jeszcze dążące do zdobycia dla siebie niepodległości narody ukraiński i białoruski.
W stosunku do Litwy, pomni wspólnej wielkiej przeszłości oraz świadomi łącznych z nią interesów, wyrażamy przekonanie, iż Litwa zrozumie konieczność dziejową, która tak dziś, jak przed wiekami, nakazuje jej ścisłe współdziałanie z Polską w obronie przed zakusami wyłącznego opanowania wybrzeży Morza Bałtyckiego przez Niemcy i Rosję. Spodziewamy się, że Państwo Litewskie wejdzie wówczas na drogę najściślejszego przymierza z Polską.
Niebezpieczeństwo, grożące Polsce ze strony Niemiec, spotęgowane przez współdziałanie ich z Rosją, nakazuje nam szukanie sprzymierzeńców na Zachodzie.
Wobec tego sojusz Polski z Francją uważamy za jeden z najważniejszych czynników pokoju Europy.
Przy zawieraniu sojuszów winny być jednak bezwzględnie przestrzegane zasady równorzędności.
Uważamy, iż w stosunkach międzynarodowych Polska winna dążyć do ugruntowania trwałego pokoju na podstawach sprawiedliwości i wzajemnego poszanowania praw państw i narodów oraz do usuwania nieporozumień na drodze międzynarodowych sądów rozjemczych.
2. Ustrój wewnętrzny.
Podstawę swej siły państwowej Rzeczpospolita znaleźć może wyłącznie w demokratyczno-republikańskim ustroju wewnętrznym, który jest fundamentem swobód obywatelskich i warunkiem wszechstronnego rozwoju społeczeństwa. Przeciwstawimy się stanowczo wszelkim tendencjom do obalenia tego ustroju i dążyć będziemy do jego ulepszenia przede wszystkim w kierunku zniesienia senatu. Sprawna, fachowo przygotowana i odpowiednio uposażona administracja winna zapewnić należyte funkcjonowanie aparatu państwowego, ład i porządek wewnątrz Państwa i przyczynić się do rozwinięcia prawa, wzmocnienia zaufania do władzy państwowej i podniesienia jej autorytetu.Dla wyzyskania maksimum sił twórczych narodu, uznajemy za konieczny samorząd gminny, powiatowy i wojewódzki z szerokim zakresem kompetencji, który to samorząd jedynie może zapewnić zaspokojenie rzeczywistych potrzeb lokalnych, da pole szerokiej inicjatywie społecznej i zezwoli na zindywidualizowanie życia w granicach potrzeb lokalnych. Walkę z separatyzmem dzielnicowym uznajemy za ważne zadanie aktualnej polityki wewnętrznej.
3. Polityka narodowościowa.
Rzeczpospolita Polska winna zapewnić wszystkim narodowościom, zamieszkującym zwarte obszary jej terytorium, swobodny i nieskrępowany rozwój ich życia narodowościowego i kulturalnego oraz zagwarantować pełnię praw obywatelskich. Stworzenie warunków zgodnego współżycia narodowości i zainteresowanie ich w istnieniu i wielkości Rzeczypospolitej pozwoli na utworzenie jednego frontu dla obrony zagrożonej przez zaborczych sąsiadów wspólnej wolności. Obywatelom narodowości niepolskiej należy zapewnić pełnię praw i swobód, zagwarantowanych im przez Konstytucję Rzeczypospolitej: wolność stowarzyszeń i związków, poszanowanie ich kultury i języka w szkole państwowej i prywatnej, prawa językowe, dostęp do wszystkich urzędów i stanowisk państwowych. Język miejscowy winien mieć wszelkie prawa publiczne. Każdy obywatel winien mieć zagwarantowane prawo zwracania się do urzędów i otrzymywania odpowiedzi w języku miejscowym. Do samorządu winien być dopuszczony język miejscowy na równi z polskim. Za język miejscowy nie uważamy w żadnym razie języka byłych zaborców.4. Obrona Państwa.
Byt i granicę Państwa winna zabezpieczyć silna armia i flota wojenna, oparta na obowiązku służby wojskowej wszystkich obywateli.Popierać będziemy usiłowania społeczne, zdążające do wyszkolenia wojskowego obywateli.
Uznajemy konieczność ścisłego kontaktu między społeczeństwem a armią i kłaść będziemy silny nacisk na wychowanie żołnierza w duchu poczucia bliskiej łączności z całokształtem życia narodowego.
Armia nie może być terenem walk politycznych i partyjnych.
5. Sprawy wyznaniowe.
Kult religijny i wiarę uważamy za wyłączne prawo i własność indywidualną jednostki. Wszystkie wyznania i kulty winny być równouprawnione i korzystać z całkowitej swobody w granicach ogólnego ustawodawstwa. Państwo nie powinno ingerować do wewnętrznych spraw organizacji religijnych, działających zgodnie z prawem. Ingerencja Kościoła, jako organizacji skupiającej część obywateli na gruncie wyznaniowym, w sprawy Państwa, winna być bezwarunkowo niedopuszczalna. Duchowni nie powinni pełnić funkcji urzędników stanu cywilnego. Kościoły prawosławne i protestanckie winny mieć w granicach Rzeczypospolitej samodzielną organizację, uniezależnioną od czynników zewnętrznych.6. Szkolnictwo.
Zadaniem Rzeczypospolitej jest podniesienie kultury w szerokich masach ludu pracującego na wsi i w mieście. Głównym środkiem jest wszechstronny i głęboki rozwój przymusowego szkolnictwa powszechnego i dokształcającego. Celem zabezpieczenia tego rozwoju w duchu demokratycznym i zapewnienia pełnych, wynikających zeń korzyści należy przestrzegać, by jednakowe ustawy obowiązywały we wszystkich dzielnicach, a nadzór nad ich wykonaniem winien być ześrodkowany w rękach jednej władzy szkolnej. Administracja i samorząd szkolny winny pozostawać całkowicie niezależnie od administracji ogólnej we wszystkich instancjach. Należy wyłączyć poddawanie szkolnictwa wpływom czynników politycznych, wyznaniowych i klasowych. Ludność Rzeczypospolitej ma prawo pobierać naukę w języku rodowitym.Wszystkie narodowości winny znać język polski w mowie i piśmie.
W powiatach o ludności mieszanej szkoła powszechna winna dać znajomość języków miejscowych w mowie i piśmie w zakresie elementarnym. Nauka języka nieojczystego nastąpić winna po opanowaniu języka ojczystego w trzecim lub czwartym roku nauki.
Czynniki społeczne w charakterze organów opiniodawczych winny być w szerokim zakresie dopuszczone do współdziałania z władzami szkolnymi.
7. Kwestia społeczna.
Kapitalizm w formie obecnej, istniejący we wszystkich krajach cywilizowanych, posiada braki, szkodliwie oddziałujące na stosunek warstw społecznych, jako też na kulturę moralną narodu. Różnorodne stosunki jego międzynarodowe oraz egoistyczne tendencje niejednokrotnie oddziałują na politykę państwową, opanowując ją i czyniąc ją narzędziem swych interesów. Dlatego dotychczasowe formy kapitalizmu powinny być przezwyciężone i obowiązkiem ruchu demokratycznego jest szukanie ulepszonych form ustroju gospodarczego. Uwzględniając ten stan oraz sposób powstania prywatnej własności w ciągu historii, w której przez długie wieki pewne warstwy od posiadania prywatnej własności były odsunięte, jak nie mniej uwzględniając, że dzięki wyłącznemu stanowisku pewne jednostki czy grupy mają możność skupienia większej własności ponad rzeczywisty wysiłek pracy i ponad ich dzielność, uważamy, że własność prywatna jest tylko do pewnego stopnia etycznie uzasadniona i dlatego uznajemy prawo Państwa do ograniczenia własności w tej mierze, jak tego wymaga sprawiedliwość społeczna, która każdemu obywatelowi, gotowemu do pracy, winna zapewnić odpowiedni poziom życia i odpowiednie korzystanie z ogólnych dóbr narodu.Społeczeństwo winno mieć zapewniony wpływ na całość gospodarki państwowej. Środki komunikacyjne, kopalnie, saliny, fabryki broni i amunicji itp. winny być przyjęte przez Państwo lub ciała samorządowe. Przy obecnym stanie przemysłu polskiego sprawę uspołecznienia prywatnych przedsiębiorstw przemysłowych uważamy za przedwczesną, niemniej jednak dążenie pracowników do współudziału w zyskach przedsiębiorstw uważamy za racjonalne.
W miarę postępującego uspołecznienia środków produkcji – bądź na rzecz Państwa, bądź na rzecz ciał komunalnych i kooperatyw – społeczeństwo miałoby możność występować jako czynnik regulujący kierunek produkcji i warunki pracy.
8. Sprawy rolne.
Ustrój rolny Rzeczypospolitej winien oprzeć się na średniej własności, zdolnej do samodzielnego życia i postępu gospodarczego. Drogą reform rolnych dążyć będziemy do ograniczenia większej własności rolnej co najmniej w granicach maksimum określonego ustawą z dnia 15 lipca 1920 r. oraz gospodarstw karłowatych.Uznając reformę rolną za zdobycz ruchu demokratycznego, uważamy za konieczne zadanie wypracowanie takich form jej urzeczywistnienia, które umożliwiłyby przechodzenie ziemi z rąk wielkiej własności w ręce bez- i małorolnych i zapewnienie tym ostatnim należytej pomocy finansowej.
Dla uzdrowienia ustroju rolnego należy zlikwidować serwituty i przeprowadzić komasację. Normy minimum i maksimum posiadania winny być wszędzie jednakowe. Na Kresach Wschodnich jak najszybciej winni być uwłaszczeni drobi dzierżawcy, osiedleńcy wojenni i b. służba folwarczna.
9. Kwestia robotnicza.
Uznajemy bezwzględne prawo koalicji [związków zawodowych] dla wszystkich pracujących w przemyśle, rzemiośle, handlu czy rolnictwie. Uznajemy również prawo strajku jako broń legalną walki pracobiorcy wobec pracodawcy. W chwili groźby strajku jest zadaniem Państwa wystąpić w roli pośrednika między pracodawcami a pracobiorcami.Uznajemy konieczność szerokiego ustawodawstwa w dziedzinie ochrony pracy oraz konieczność rozbudowy ubezpieczeń społecznych, uwzględniających w większej niż dotychczas mierze interesy warstw pracujących.
10. Przemysł i handel.
W zrozumieniu, że naturalne bogactwa kraju dotychczas nie są w zupełności wyzyskane i że Polska jako kraj agrarny nie zdoła zatrudnić całej ludności pracującej, popierać będziemy usiłowania zmierzające w kierunku jak największego rozwoju wszystkich dziedzin przemysłu i handlu rodzimego, dążąc do przeobrażenia dotychczasowej rolniczej struktury gospodarczej kraju w przemysłowo-rolniczą.Zważywszy na położenie geograficzne kraju, nadające mu pod względem ekonomicznym charakter terenu tranzytowego, popierać będziemy rozwój wielkiego handlu, który by mógł i umiał ująć pośrednictwo pomiędzy zachodem i wschodem i przyczynił się do racjonalnego podniesienia przemysłu oraz handlu wewnętrznego. W związku z tym popierać będziemy planową politykę komunikacyjną, zarówno lądową i wodną, jak i rozwój polskiej handlowej żeglugi morskiej. Szkolnictwo zawodowe przygotowujące kierowników i pracowników w przemyśle i handlu winno być przedmiotem usilnego poparcia ze strony Państwa.
11. Polityka skarbowa.
Finanse Państwa winny się opierać na systemie podatków rozłożonych w zależności od stopnia dobrobytu na wszystkie warstwy: w pierwszym rzędzie na podatkach bezpośrednich, zwłaszcza postępowym podatku od dochodów i majątku. Podatki pośrednie winny być nakładane na artykuły zbytku.Dla podtrzymania sprawności ciał samorządowych, uważamy za konieczne udostępnienie im dostatecznych dochodów z podatków bezpośrednich.
Powyższy program został uchwalony na Zjeździe Walnym ZRL w Warszawie 4 i 5 czerwca 1922 r. Zamieszczono go m.in. w: Alicja Bełcikowska, „Stronnictwa i związki polityczne w Polsce”, Warszawa 1925. Przedruk za tym ostatnim źródłem, poprawiono pisownię wedle obecnych reguł. Tekst na potrzeby Lewicowo.pl udostępnił i opracował Piotr Grudka.
Związek Rad Ludowych był efemerycznym ugrupowaniem powstałym w środowisku „Zetu”, czyli Związku Młodzieży Polskiej i jego niejawnej ekspozytury – Związku Patriotycznego. Było to środowisko o programie narodowo-propaństwowo-lewicowym, głównie inteligenckie, sympatyzujące z J. Piłsudskim. Początki ZRL sięgają roku 1919, kiedy w środowisku Związku Patriotycznego podporządkowane mu Towarzystwo Straży Kresowej utworzyło organizację stricte polityczną – Związek Rad Ludowych Ziem Wschodnich. Na początku roku 1922, po zajęciu Wileńszczyzny przez wojska gen. Żeligowskiego ZRLZW wziął udział w wyborach do Sejmu Wileńskiego. Inicjatywa zakończyła się sukcesem, bowiem listy ugrupowania były drugie – za prawicą – pod względem popularności wśród wyborców, a ono samo uzyskało ponad 30 mandatów w 106-osobowym Sejmie Wileńskim oraz stanowisko marszałka. Pięciu przedstawicieli ZRLZW zasiadało jako reprezentanci Sejmu Wileńskiego w Sejmie Ustawodawczym. Na fali tego sukcesu powołano ogólnopolską organizację Związek Rad Ludowych, która jednak w wyborach z listopada 1922 r. nie uzyskała ani jednego mandatu (w trakcie kampanii wyborczej popadła w konflikt z Piłsudskim, który bezskutecznie namawiał kierownictwo ZRL do koalicji z prawicowymi organizacjami kresowymi). Po tej porażce ugrupowanie wkrótce zakończyło działalność, a jego liderzy weszli w skład kolejnych inicjatyw lewicowo-piłsudczykowskich.