Adam Ciołkosz
Zadania PPS na obczyźnie
[1977]
VII zjazd PPS na obczyźnie obraduje w 85. rocznicę założenia Polskiej Partii Socjalistycznej, dokonanego również na emigracji, na paryskim przedmieściu Montrouge. Oddając należną cześć założycielom partii i twórcom jej programu, stwierdzamy zarazem słuszność ich wizji przyszłości oraz niespożytą aktualność programu, który w jedną całość powiązał sprawę niepodległości Polski, demokracji politycznej i socjalistycznego ustroju gospodarczo-społecznego, a jednocześnie powołał do zorganizowania się i do działania jedyny czynnik w życiu narodu polskiego, który mógł ten program wziąć wówczas na swe ramiona i urzeczywistnić, a mianowicie klasę robotniczą.
PPS jedyna spośród wszystkich stronnictw politycznych polskich nigdy w ciągu tych 85 lat nie zmieniła swej nazwy i nie zmieniała zasadniczej myśli swego programu, sformułowanego w Montrouge słowami: „Polska Partia Socjalistyczna, jako organizacja polityczna polskiej klasy robotniczej, walczącej o swe wyzwolenie z jarzma kapitalizmu, dąży przede wszystkim do obalenia dzisiejszej niewoli politycznej i zdobycia władzy dla proletariatu. W dążeniu tym celem jej jest niepodległa rzeczpospolita demokratyczna”. Myśl tę przejmowały wszystkie późniejsze programy PPS, przejął ją również program uchwalony przed 40 laty na ostatnim przedwojennym kongresie PPS w Radomiu. Nowy program, który PPS przyjmie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości państwowej, nada tej myśli sformułowanie odpowiadające nowym warunkom bytu klasy robotniczej i nowej rzeczywistości politycznej w Polsce, zawsze jednak wiążąc sprawę niepodległości Polski, demokracji politycznej i socjalistycznego ustroju gospodarczo-społecznego w jedną niepodzielną całość.
VII zjazd PPS na obczyźnie odbywa się w przededniu 30. rocznicy I powojennego zjazdu PPS, odbytego w roku 1948 w Pont-à-Lesse w Belgii. Rozwój wydarzeń od tego czasu wykazał, jak słuszna – chociaż trudna do powzięcia, a nawet dla wielu ze względów osobistych tragiczna – była decyzja pozostania na obczyźnie i podjęcia przez emigracyjne grono socjalistów polskich zadań walki z nową odmianą totalitarnej, despotycznej niewoli, posługującej się słownictwem socjalistycznym i powołującej się oszukańczo na socjalistyczne tradycje. Gdyby nie to grono założycielskie i gdyby nie zjazd w Pont-à-Lesse, komunistyczni uzurpatorzy mogliby utrzymywać, że PPS połączyła się z nimi i przestała istnieć.
Na obcej, lecz gościnnej ziemi ogłosiliśmy przed trzydziestu laty, że PPS żyje i walczy. Na obcej, lecz gościnnej ziemi odrzuciliśmy także i przełamaliśmy szkodliwe przejawy upadku ducha, których szczytowym punktem było we wrześniu 1963 roku zgubne wezwanie do wypracowania aktywnej polityki w stosunku do komunizmu, obejmującej całość problemu wynikającego z rozłamu w ruchu robotniczym i określającej „zadania strategiczne, prowadzące do stosunków umożliwiających jeżeli nie zagojenie rozłamu, to przynajmniej umniejszenie istniejących różnic do takiego rozmiaru, by zagwarantował uczciwą współpracę”. Organizacja PPS zapłaciła za te urojenia i przywidzenia ciężkim wstrząsem i rozłamem. Opanowaliśmy jego skutki i odbudowaliśmy całość i jedność partii w imię wytycznych ustalonych na zjeździe w Pont-à-Lesse.
Nadeszła obecnie pora na weryfikację i uaktualnienie dokumentu, w którym zostały w Pont-à-Lesse sformułowane zadania PPS na obczyźnie. Nie jest to jeszcze program PPS, który by mógł wejść w miejsce programu radomskiego, gdyż nowy program partyjny uchwalić będzie mogła tylko odrodzona PPS, gdy Polska będzie już wolna. Dokument niniejszy określa jedynie cele i zadania, jakie sobie socjaliści polscy stawiają na obczyźnie. W zmienionej w ciągu trzydziestu lat sytuacji muszą ulec zmianie nie tylko sformułowania dokumentu, uchwalone swego czasu w Pont-à-Lesse, ale i kolejność wyłuszczonych wówczas zadań i obowiązków. Jest ich cztery.
1. Prowadzić nieustępliwą walkę z imperializmem sowieckim i jego agenturami w imię odzyskania wolności Narodu Polskiego i włączenia go wraz z innymi ujarzmionymi dziś narodami sowieckiej strefy wpływów z powrotem do rodziny wolnych narodów świata.
W walce tej naród polski odniósł wielkie zwycięstwa. Nie dał się przemleć na bezsilną, bezwolną i sponiewieraną masę ludzką, ślepo uległą moskiewskim gauleiterom. Trzy razy: w roku 1956, 1970 i 1976 doszło w Polsce do wybuchów spowodowanych przez komunistyczną dyktaturę. Trzy razy naród polski, a w szczególności polska klasa robotnicza wyrąbała sobie w ramach narzuconego ustroju pewien zakres swobody. Co najważniejsze, naród polski znalazł sobie sposoby kształtowania swej świadomości politycznej poza narzuconym systemem rządzenia i wbrew temu systemowi. Do tej pory jednakże naród nasz nie odzyskał wolności i nie powrócił do rodziny wolnych narodów świata, zadanie wywalczenia tego celu stoi wciąż przed narodem polskim.
Emigracja polityczna, w szczególności emigracja socjalistyczna odegrała i nadal odgrywać winna niepoślednią rolę w tej walce. Była głosem narodu zniewolonego, o skrępowanych rękach i zakneblowanych ustach, jest obecnie głosem narodu walczącego o odzyskanie wolności. Jest to rola nie tylko zaszczytna, ale i odpowiedzialna. Jesteśmy odpowiedzialni za szerzenie i umacnianie w szerokim świecie przeświadczenia, że Polska walczy o swą wolność ze sztandarem postępu i braterstwa ludów w dłoni, że celem jej walki nie jest odtwarzanie bezpowrotnej przeszłości, lecz zbudowanie – we współpracy z innymi wolnymi narodami – nowej rzeczywistości, która raz na zawsze uniemożliwi rzezie wojen napastniczych i ludobójczych, masową zagładę, ucisk i wyzysk kapitalistyczny i kolonialny, a przede wszystkim zdetronizuje i obali dyktatury, bez względu na to, jaką by ideologią pozorowały swe autokratyczne i zaborcze cele.
Polska idąca ku przyszłości nie żąda dla siebie przywilejów, nie żąda też przewodniej roli w takim czy innym zespole narodów, pragnie wolności dla siebie tak samo jak i dla każdego innego narodu. Polska nigdy jednak nie da dobrowolnej zgody na swą narodową, polityczną, gospodarczą i społeczną niewolę i zależność. 2. Rozwijać wolną myśl socjalistyczną polską i reprezentować ideały i dążenia polskiego socjalizmu w nadchodzącym okresie dziejowym.
W oparciu o doświadczenia okresu rozpoczętego w dniu 1 września 1939 roku, naród polski nie tylko utrzymał i umocnił wolę zachowania swej niepodległości państwowej i oparcia swego życia na podstawach demokracji politycznej, ale też zaakceptował potrzebę ustroju socjalistycznego jako jedynego ustroju mogącego zapewnić Polsce gospodarkę liczącą się z potrzebami najszerszych mas ludności pracującej miast i wsi, ośrodków przemysłowych i rolniczych, w oparciu o największe bogactwo, jakim, obok własnych surowców, jest pracowitość, inicjatywa i wynalazczość Polaków. Tylko też ustrój socjalistyczny może zapewnić Polsce troskę o dobro zbiorowości oraz nieustanny postęp i mnożenie dorobku narodowego we wszystkich dziedzinach życia.
Stworzonemu przez komunistów systemowi gospodarczemu i społecznemu odmawiamy prawa do miana socjalistycznego. Jest to system ucisku, wyzysku i permanentnego kryzysu, z którego wyjście może być tylko jedno: zmiana całości systemu gospodarczego; przywrócenie jednego rynku wewnętrznego w miejsce istniejących obecnie dwóch rynków, oficjalnego i czarnego; ustanowienie realnych płac i realnych cen; zniesienie wszystkich tajnych i jawnych przywilejów panującej klasy komunistycznych „aparatczyków”; uniezależnienie gospodarki polskiej od gospodarki rosyjskiej i w ogóle od wszelkiego obcego zwierzchnictwa. Istniejące fabryki i kopalnie pozostaną jednak własnością całego narodu, ziemia nie powróci do rąk obszarników.
Zadaniem socjalistów polskich na obczyźnie jest nie tylko demaskowanie leninowskich koncepcji rzekomego „socjalizmu”, ale i rozwijanie i krzewienie koncepcji socjalizmu prawdziwego, niepodległościowego i demokratycznego, aby w ten sposób zapobiec odradzaniu się dążeń i postaw reakcyjnych, niechętnych sprawie ludu pracującego, wrogich demokracji i socjalizmowi demokratycznemu.
Przypuszczenie, że trzeba będzie w przyszłości przenieść do kraju instytucje i prawa wywodzące się jeszcze z przedwrześniowych czasów, stało się anachronizmem. We właściwym czasie, demokracja polska na miejscu w kraju wyłoni ze swego łona tymczasowe instytucje suwerenne, po czym swobodnie wybrana konstytuanta nada Polsce odpowiadający jej ustrój – prawdziwej niepodległości, prawdziwej demokracji i prawdziwego socjalizmu, bez moskiewskiego stempla. Polska Partia Socjalistyczna raz jeszcze oświadcza solennie, że za rząd prawidłowy uznać będzie mogła tylko rząd, który będzie odpowiadał woli narodu, wyrażonej w swobodnych wyborach. W przekonaniu naszym, ustrój państwowy Polski odrodzonej ustanowi m.in. sejm jednoizbowy jako najwyższe i jedyne ciało prawodawcze, pochodzące z 5-przymiotnikowych wyborów, przy dopuszczeniu do wyborów wszystkich bez wyjątku stronnictw politycznych; poszanowanie praw człowieka i obywatela; swobodę działania związków zawodowych; rady robotnicze jako organ samorządu producentów; samorząd terytorialny, gospodarczy i kulturalny; swobodę wyznawania i praktykowania wierzeń religijnych.
Szczególnym zadaniem PPS będzie w owym okresie dopilnowanie, z jednej strony – by emigracja polityczna bezzwłocznie włączyła się do odradzającego się życia państwowego na polskiej ziemi, z drugiej strony – by dorobek emigracji w walce o odzyskanie niepodległości znalazł należyte zrozumienie i uznanie, na jakie zasługuje. 3. Skupiać w jednej organizacji wszystkich socjalistów polskich, przebywających na obczyźnie.
Zadanie to spełnić można tylko przez wytężoną i planową działalność organizacyjną we wszystkich ośrodkach i skupiskach emigracji polskiej, dawnej, nowej i najnowszej. Ramę organizacyjną tej działalności stanowić powinna Polska Partia Socjalistyczna, zaś w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w Kanadzie – Związek Socjalistów Polskich. Działalność ta winna być oparta o rzetelną analizę sytuacji politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej i międzynarodowej, w jakiej się znajduje Polska pod rządami komunistów, a także o gruntowną analizę problemów stojących przed polskim ruchem socjalistycznym i przed polską klasą robotniczą w kraju i na obczyźnie. Działalność ta winna polegać m.in. na urządzaniu zebrań członków partii, odczytów, szkół, kursów i zjazdów, a także zgromadzeń publicznych i demonstracji, a szczególnie na rozwijaniu prasy i innych wydawnictw PPS, kładących nacisk na ideologiczne pogłębianie polskiego nurtu socjalistycznego. Pożądane jest przy tym współdziałanie z miejscowymi partiami socjalistycznymi oraz z ruchem zawodowym i spółdzielczym w krajach polskiego osiedlenia i działalności PPS na obczyźnie.
Zjazd stwierdza zdumiewającą obojętność Międzynarodówki Socjalistycznej wobec walki polskiej klasy robotniczej. We właściwej chwili stanie przed nami i przed innymi partiami socjalistycznymi zniewolonej dziś Europy środkowej i wschodniej zadanie zbudowania nowej międzynarodówki, walczącej środkami walki politycznej o wolność dla wszystkich narodów i dla klasy robotniczej, cierpiącej pod jarzmem takiej czy innej dyktatury. Jako zadanie najbliższej przyszłości staje przed PPS stworzenie Międzynarodowego Ośrodka Walki o Wolność i Socjalizm. 4. Inicjować i łączyć – w miarę potrzeby – jednorazowe wspólne wystąpienia polskich ugrupowań demokratycznych oraz – w miarę możliwości – stałe ich współdziałanie.
Głównie dzięki wysiłkom i poświęceniom PPS, a przede wszystkim Tomasza Arciszewskiego, emigracja polska zachowała i przechowała zasadę ciągłości organów państwowych polskich oraz formy tej ciągłości jako więzów w walce z bezprawiem komunistycznej dyktatury i z zaborczością moskiewskiego imperializmu, a zarazem jako wyraz permanentnego protestu przeciwko samowolnym decyzjom teherańskim i jałtańskim tzw. wielkiej trójki. Zgodnie z postawą zajętą przez zjazd w Pont-à-Lesse, PPS popierać będzie w dalszym ciągu polski ośrodek niepodległościowy, zorganizowany w formach państwowych i brać będzie udział w jego pracach – zawsze pod warunkiem zachowania i poszanowania demokratycznych podstaw i ram jego działalności oraz poszanowania historycznego dorobku PPS i roli jej przypadającej w obecnym okresie dziejowym.
Dla skuteczności walki o odzyskanie przez Polskę wolności sprawą najważniejszą jest jednak myśl polityczna i aktywność na rzecz wcielenia tej myśli w życie. Szczególnym zadaniem PPS w tym zakresie jest nieustępliwe demaskowanie i zwalczanie zarówno moskalofilskich ciągot ugodowych, jak i stawiania na „wspólną polsko-niemiecką misję” w Europie. Jedna i druga aberracja doprowadzić by musiała do zwichnięcia postawy niepodległościowej, w której polskie masy pracujące muszą wytrwać bezkompromisowe i nieugięte. Właściwa orientacja polityczna jest w obecnym okresie sprawą największego znaczenia. Toteż PPS nie odmówi współpracy i porozumień z żadnym innym ugrupowaniem demokratycznym, bez względu na powiązania i szersze ramy, w jakich ono pracuje, byle tylko zajmowało ono postawę niepodległościową i przeciwstawiało się koncepcjom i poczynaniom wiążącym przyszłość Polski bądź to z moskiewskim ośrodkiem imperialnym, bądź też z poczynaniami rewizjonizmu i rewanżyzmu niemieckiego.
Walcząc nieustępliwie o wolność dla narodu polskiego w formach niepodległej i demokratycznej państwowości własnej, PPS popiera zarazem wszelkie szczere i realne poczynania mające na celu ocalenie pokoju, zabezpieczenie ludzkości przed zmorą nowej wojny światowej, współpracę wolnych i równych narodów. Jako drogę wyjścia z obecnej, grożącej konfliktami i konfrontacjami sytuacji, PPS widzi neutralizację Polski i całego pasa bałtycko-czarnomorskiego, a w dalszej przyszłości jego przyłączenie się do unii wolnych narodów zjednoczonej Europy.
Po dziesiątkach lat od chwili wybuchu wojny, w której naród polski pomimo bohaterskiej walki ulec musiał połączonym siłom dwóch imperializmów, niemieckiego i rosyjsko-sowieckiego, po długiej nocy niewoli, polska emigracja socjalistyczna deklaruje swoją najzupełniejszą solidarność z klasą robotniczą Polski, która w nowych formach walczy o odzyskanie możności kształtowania swego losu zgodnie ze swą wolą i swym pojmowaniem własnych ideałów i własnych interesów polskich. Uważamy się za podporządkowanych tej walce i tym dążeniom i wytężymy wszystkie siły, by przyczynić się do rozwinięcia na nowo sztandaru socjalizmu polskiego, sztandaru PPS na wolnej polskiej ziemi.
PPS powstała z końcem roku 1892. 85 lat to duży szmat czasu. PPS powstała na emigracji, raz po raz musiała przerzucać swą działalność na obcą ziemię, zawsze tkwiąc jednak korzeniami w Polsce. Obecny okres emigracyjny jest wyjątkowo długi, nie dłuższy jednak od okresu, który na emigracji musieli spędzić socjaliści hiszpańscy po zwycięstwie orężnym, odniesionym przez faszystowską Falangę. Gdy po zgonie gen. Franco sytuacja uległa zmianie, socjaliści hiszpańscy powrócili do kraju, są w nim dzisiaj na nowo społeczną, ideologiczną i polityczną potęgą. Podobnie powróci do kraju i Polska Partia Socjalistyczna – pod warunkiem, że socjaliści polscy przechowają i podtrzymają jej tradycję, jej organizację i jej program socjalizmu niepodległościowego i demokratycznego. Takie jest zadanie PPS na obczyźnie i taki jest jej obowiązek wobec polskiej klasy robotniczej.
Adam Ciołkosz
Powyższy tekst jest referatem, który Autor wygłosił na VII zjeździe PPS na obczyźnie, który obradował w Londynie 29 i 30 października 1977 r. Uczestnicy zjazdu jednomyślnie przyjęli stanowisko wyrażone w referacie jako stanowisko partii. Przedruk za broszurą „Program Polskiej Partii Socjalistycznej”, wydanie III z przedmową Adama Ciołkosza, Centralny Komitet PPS, Londyn 1978.