TUR
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego – Oddział im. A. Mickiewicza w Krakowie: Sprawozdanie za rok 1937
Rok 1937 był dwunastym rokiem działalności TUR w Krakowie, oddział przejął jak gdyby w spadku całą działalność Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza, instytucji niezmiernie zasłużonej i pionierskiej w dziedzinie szerzenia oświaty wśród mas robotniczych b. zaboru austriackiego.
Rok 1937 sprzyjał pracy TUR w Krakowie. Po wielkim ożywieniu akcji ekonomicznych, po ogromnym podniesieniu się fali zainteresowań politycznych, przyszła pora, by utrwalić głębiej świadomość mas i by doraźne podniety zamienić w rzetelne uświadomienie socjalistyczne.
Klasa robotnicza Krakowa nauczyła się TUR doceniać i w opinii szerokich mas pracujących stał się on równie koniecznym wyrazem walki wyzwoleńczej proletariatu jak inne jej formy.
Praca Oddziału Krakowskiego TUR ujęta została w roku 1937 w pewien jednolity plan. Zdołano zespolić ogół wysiłków oświatowych w przemyślaną całość.
Działalność ta było wszechstronna. Dla przykładu przytoczymy cykl odczytów przyrodniczych w Muzeum Przemysłowym, który umożliwił robotnikom Krakowa uzupełnienie wiadomości z tej dziedziny, tak ważnej dla kształtowania się światopoglądu. Wprowadzenie kół samokształceniowych, to znowu zastosowanie nie tylko głębszego przemyślanego systemu samokształcenia, lecz także przygotowanie uczestników kół do wyższych stopni kształcenia tj. do kursów i Szkoły Nauk Społecznych. Odczyty po dzielnicach i w lokalach związków zawodowych uzupełniały zasadniczą linię prac oświatowych. W ten sposób każdy robotnik miał możność solidnego kształcenia się przy pomocy TUR.
W kole samokształceniowym zasadnicze problemy podawane w formie łatwej i dostępnej, opartej na wspólnej lekturze starannie dobranych książek, stanowiły przedmiot dyskusji.
Robotnicy bardziej już uświadomieni i rozwinięci korzystać mogli ze Szkoły Nauk Społecznych. W Szkole tej w tym roku zastosowano podział na trzy kursy, umożliwiając kształcenie na różnych poziomach, w zależności od stopnia wykształcenia i uświadomienia uczestników.
Cykl wykładów przyrodniczych – to już nie dorywcze odczyty, ale próba przemyślanego, interesującego przy tym niejako kursu nauk przyrodniczych, otwierającego robotnikom nowe horyzonty i pobudzającego do dalszej pracy samokształceniowej.
Biblioteka stanowiła zasadniczy i konieczny element pogłębienia pracy oświatowej TUR.
Zorganizowanie Robotniczego Ośrodka Wypoczynkowego w Zakopanem jest zasadniczą pozycją dorobku Oddziału Krakowskiego, otwiera zupełnie nowe możliwości naszej pracy a zarazem pracy całego TUR w Polsce. Ruszono z miejsca sprawę wczasów robotniczych, które stanowić mają zakończenie roku pracy robotnika, pracy nie tylko zarobkowej, ale i samokształceniowej. Powodzenie tej naszej nowej inicjatywy wśród klasy robotniczej stanowi dowód, jak bardzo była ona potrzebna, a zarazem dowód, iż robotnicy chętnie lgną do wszystkich wysiłków własnych swych i samorządnych organizacji.
W ciągu r. 1937 oddział odbył 6 posiedzeń zarządu i 10 posiedzeń Prezydium. Zarząd przyjął 36 nowych członków. Oddział liczy 78 członków. Listów otrzymano 124, wysłano 176.
O Szkole Nauk Społecznych TUR-u krakowskiego, piszemy w dziale kursów [fragment ten zamieszczamy na końcu niniejszego tekstu – przyp. redakcji Lewicowo.pl], tu zaznaczamy, że czteroletnia jej działalność wykazała konieczność zreformowania tej instytucji w dwóch kierunkach: a) zmniejszenia liczby uczestników i przeprowadzenia starannej selekcji kandydatów; b) wprowadzenia kilku kursów o różnym poziomie.
Pierwszy moment reformy Szkoły zrealizowany został przez ograniczenie liczby przyjęć i wyznaczenie poszczególnym związkom zawodowym kontyngentów słuchaczy. Drugi moment znalazł uwzględnienie przez podzielenie Szkoły na trzy kursy: 1) dostępny dla wszystkich („Polska współczesna”), 2) dla działaczy związków zawodowych („Prawo pracy”), 3) dla robotników zaawansowanych, którzy przeszli już niższe kursy oświatowe.
W pierwszym kursie brało udział 60 uczestników, w drugimi – 20, w trzecim – 30. Rekrutacja uczestników odbywała się wyłącznie za pośrednictwem związków zawodowych. Warto nadmienić, że w ciągu 5 lat przeszło przez Krakowską Szkołę Nauk Społecznych około 500 uczestników robotników i robotnic.
W roku 1937 wykłady Szkoły rozpoczęły się dnia 10 listopada 1937 r. a dobiegły końca 1 marca 1938 r.
Konieczność gruntownego przeszkolenia kadr działaczy robotniczych dotarła także i na prowincję i spowodowała zorganizowanie zimą 1937/38 kursów na temat „Polska współczesna” w Krośnie, Tarnowie, Trzebini i Wieliczce. Wszystkie te kursy były obsługiwane przez prelegentów z Krakowa, a także i z Warszawy.
ODCZYTY. Na terenie Krakowa urządzono w 1937 roku 86 odczytów, nie wliczając w to cyklu odczytów z dziedziny przyrodniczej, urządzonych w Muzeum Przemysłowym.
W akcji odczytowej rozróżnić należy:
a) odczyty okolicznościowe dostosowane treścią do aktualnych wydarzeń lub rocznic. I tak we wszystkich prawie punktach odczytowych wygłoszone zostały referaty – w lutym: o rewolucji austriackiej 1934 r., w listopadzie: o życiu i dziele Ignacego Daszyńskiego, w grudniu: o Gabrielu Narutowiczu.
b) odczyty historyczne. Wszystkie prawie ośrodki obiegły następujące odczyty; Za wolność i Socjalizm; Z historii PPS; Jak lud francuski walczył o wolność; Z historii ruchów chłopskich; Historia związków zawodowych.
Ponadto odbyły się luźne odczyty na tematy historyczne.
c) odczyty ekonomiczne: Poza pojedynczymi odczytami na tematy specjalne, we wszystkich punktach odczytowych wygłoszone były odczyty: „Życie gospodarcze Polski współczesnej”, ilustrowany danymi statystycznymi.
d) odczyty społeczno-geograficzne: Groźba wojny na Dalekim Wschodzie; Walka o demokrację w Jugosławii; Zdobycze klasy robotniczej w krajach skandynawskich.
e) odczyty o treści społecznej: Istota faszyzmu. Istota demokracji; Polska współczesna; Polska na przełomie; Rodzina robotnicza; Punkty węzłowe rzeczywistości polskiej. Sprawa mieszkaniowa; Dlaczego jestem socjalistą.
f) odczyty lekarskie: Higiena pracy; Społeczne znaczenie świadomego macierzyństwa.
Poza tym szereg odczytów pojedynczych względnie pogadanek odbyło się w pojedynczych punktach odczytowych, na tematy zbliżone do wymienionych.
Odczyty odbywały się w robotniczych ośrodkach, jak np. w Domu Górników, w Domu Związku Zawodowego Kolejarzy, w lokalu ZZK w Płaszowie, w Domu Tramwajarzy, w lokalu Związku Zawodowego Dozorców i w Płaszowie, w Zakrzówku, w Woli Duchackiej, w Muzeum Przemysłowym i w Borku Fałęckim. Powyższe odczyty zostały wygłoszone przez 21 prelegentów.
Cykl odczytów przyrodniczych pod nazwą „Na nowych drogach wiedzy” ujął w 11 odczytach w pewną całość wiedzy przyrodniczej a w szczególności zagadnień zasadniczych tej dziedziny nauki w oświetleniu postępów wiedzy lat ostatnich. Wybitni fachowcy zaproszeni na wykładowców, obszerna sala Muzeum Przemysłowego, piękne przezrocza, niska cena biletów wstępu, niezwykle ciekawe tematy – zadecydowały o powodzeniu cyklu (który zostanie wydany drukiem przez Zarząd Główny TUR).
Frekwencja wynosiła od 150 do 180 osób na odczycie, w tym 70 do 90% robotników, co należy uważać za sukces. Początkowo robotnicy odwiedzali salę odczytową w mniejszej ilości, potem zainteresowanie niezmiernie wzrosło a zarazem wzrosła liczba słuchaczy spośród robotników, którzy okazali żywe zainteresowanie przedmiotem. Odczyty odbywały się w dzień roboczy (piątek).
TUR brał na siebie troskę o stronę artystyczną Akademii (ku czci Daszyńskiego, Narutowicza, Struga) – orkiestra, chór, deklamacje, recytacje, dekoracja sali, prelegenci itd. KOŁA SAMOKSZTAŁCENIOWE. Po raz pierwszy w roku sprawozdawczym TUR przystąpił do uruchomienia kół samokształceniowych. Miały to być kółka o małej liczbie uczestników, na których zapoznawano by uczestników z nauką socjalizmu drogą systematycznych pogadanek, opartych na wspólnym omawianiu zasadniczej literatury socjalistycznej. Kółka miały być oparte na ciągłości uczestnictwa i ciągłości tematycznej. Kół miano uruchomić cztery, otwarto kół sześć, a to w następujących związkach zawodowych: 1) Związek Robotników Przemysłu Spożywczego, Oddział cukierników; 2) Związek Rob. Przem. Spożywczego, Oddział piekarzy; 3) Związek Rob. Przem. Spożywczego, Oddział masarzy; 4) Centralny Związek Robotników Przemysłu Budowlanego, Sekcja cieśli w Krakowie śródmieściu; 5) Centralny Związek Rob. Przem. Budowlanego, Oddział ceramiczny w Podgórzu; 6) Związek Robotników Przemysłu Metalowego.
O ile uruchomienie kół było rzeczą stosunkowo łatwą, o tyle realizowanie zasady ciągłości, tak zasadniczej dla tego rodzaju pracy oświatowej, było rzeczą trudniejszą. Obok spadku liczby uczestników w miarę zaawansowania w pracy, następowała ustawiczna wymiana uczestników, co w dużej mierze redukowało znaczenie tej formy pracy.
Ostatnio funkcjonowały cztery koła.
W maju 1937 r. urządził TUR w salach Związku Pracowników Komunalnych wystawę prac plastyków warszawskich: Bermana, Bobowskiego, Hermana, Linkego, Pareckiego, Szerera i Tynowickiego. WYCIECZKI. Nieprzyznanie oddziałowi przez Ministerstwo Komunikacji poważniejszych zniżek kolejowych, spowodowało konieczność odwołania zamierzonych wycieczek do Gdyni i Zakopanego. W roku 1936, kiedy to władze kolejowe przyznały zniżki umożliwiające uczestniczenie w wycieczkach każdemu robotnikowi, frekwencja wycieczek do Gdyni i Zakopanego była doskonała. Obecnie zwiększony koszt udziału w wycieczkach odstręczył od nich robotników. TUR współdziałał w urządzaniu wycieczek pociągami popularnymi: 4 lipca 1937 do Katowic na manifestację piętnastolecia przyłączenia Górnego Śląska i 26 września 1937 do Warszawy na Zlot Młodzieży Robotniczej. KINOTEATR. Staraniem TUR, dzięki życzliwemu stanowisku Dyrekcji Muzeum Przemysłowego, uzyskano dla robotników po cenach bardzo niskich przedstawienia filmowe w Kinie Muzeum. Przedstawienia odbywają się w każdą niedzielę i święto cieszą się wielką frekwencją dzięki starannemu doborowi filmów. TEATR. W teatrze miejskim im. Juliusza Słowackiego zakupiono dla TUR szereg przedstawień, a mianowicie odegrano sztuki: „Nieusprawiedliwiona godzina”, „Krawiec w Zamku”, „Wesele Figara”, „Jaskółka z Wieży Mariackiej”, „Walący się dom”.
Wszystkie przedstawienia odbyły się przy wypełnionej przez robotników widowni, co świadczy o dużym zainteresowaniu sztuką teatralną wśród proletariatu. Frekwencja wynosiła od 680 do 1000 osób, ceny biletów (od 50 gr do 2,50 zł) umożliwiły najszerszym rzeszom korzystanie z przedstawień.
Ponadto zakupiono w Bagateli jedno przedstawienie dla dzieci „Przyszła koza do woza”. PLAŻA TUR. Poważną zasługą TUR jest założenie placówki kąpielowej dla mieszkańców Krakowa, jeszcze w roku 1930. Pierwsza ta plaża krakowska, pomimo konkurencji nowo powstałych kąpielisk cieszy się wielką frekwencją, a zwłaszcza w dni słoneczne skupia wielkie masy kąpiących. ROBOTNICZY OŚRODEK WYPOCZYNKOWY. Niezmierne doniosłe znaczenie ma Robotniczy Ośrodek Wypoczynkowy TUR, uruchomiony w willi „Krakowianka”, potem „Malwa” na Olczy w Zakopanem. (Piszemy obszerniej na innym miejscu). W razie powodzenia tej akcji zamierzone jest otwarcie dalszych ośrodków w Beskidzie Zachodnim i w Pieninach. BIBLIOTEKA. Jedną z najważniejszych pozycji z działalności TUR jest biblioteka. Z dniem 31 grudnia 1937 r. liczyła ona:
7584 książek beletrystycznych – przyrost o 683
14298 naukowych – o 286
906 dla młodzieży – o 19
razem 22788 – o 988
Ogromny wzrost ruchu w bibliotece charakteryzuje ilość wypożyczeń:
w roku 1936 odpowiednio 6700 – 28500 – 400
w 1937 – 9950 – 45210 – 1061
Ogółem zatem wypożyczono w roku 1936 – 35600 książek, zaś w roku 1937 – 56221. Wzrost wynosi 63%. Odpowiednio wzrosła liczba czytelników. W ciągu 1937 ubyło 35 czytelników, przybyło 200. Stan czytelników w dniu 31 grudnia 1937 r. – 936. Specjalne ulgi prowadzone dla zespołów czytelniczych, złożonych z członków poszczególnych Związków, abonament grupowy jest o 1/3 tańszy.
Aby zaspokoić potrzeby czytelników, biblioteka zakupuje znaczne ilości nowych książek. Przyrost dzieł nowo nabytych był w r. 1937 o 1/3 wyższy niż w roku poprzednim.
Poza tym organizacjom prowincjonalnym wypożyczono 12 bibliotek wędrownych, korzysta z nich proletariat podmiejski z bliższych okolic Krakowa.
Do końca czerwca 1937 funkcjonowała przy bibliotece czytelnia czasopism. Z powodu szczupłości lokalu została ona zamknięta. Czasopisma wypożycza się czytelnikom razem z książkami do domu. Ogółem zaznacza się silny wzrost czytelnictwa. PRACE NAUKOWE. Zbiór wypracowań, otrzymanych w odpowiedzi na ankietę o kulturze i samokształceniu proletariatu, przeprowadzonej w roku 1936, ukazał się drukiem w opracowaniu i ze studium wstępnym jej organizatorów, prof. Zygmunta Mysłakowskiego i dr. Feliksa Grossa. Zbiór wydano pod tytułem „Robotnicy piszą”.
W ostatnim czasie podjęło Seminarium Socjologiczne Szkoły Nauk Społecznych TUR badania nad użytkowaniem wolnego czasu przez proletariat. W związku z tym kierownik badań, tow. dr Feliks Gross przygotował ankietę o użytkowaniu wolnego czasu. Ankieta ta, wydrukowana w 4 tysiącach egzemplarzy, zostanie w latach 1938 do 1939 kolejno przeprowadzona na różnych terenach Polski. WYDAWNICTWA. TUR wydał drukiem: 1) prospekt — Szkoła Nauk Społecznych i 2) Instrukcję dla szkół samokształceniowych TUR. Poza tym kolportowano wydawnictwa własne i wydawnictwa Zarządu Głównego TUR. SPORT, ESPERANTO I CZERWONE HARCERSTWO. Pod opieką Oddziału znajdował się Robotniczy Klub Sportowy „Płaszowianka”. Klub ten rozporządza własnym boiskiem i własnym lokalem i prowadził on normalną zaprawę sportową. Jest to w chwili obecnej jedyny Robotniczy Klub Sportowy na terenie Krakowa.
Również pod opieką TUR znajdował się Robotniczy Klub Esperancki. Klub ten urządza kursy pomocniczego języka międzynarodowego esperanto i szerzy wśród robotników zamiłowanie do kontaktu listowego z robotnikami innych krajów. W roku 1939 zamierzony jest Międzynarodowy Kongres Robotników Esperantystów w Krakowie.
Sekcja dziecięca (tzw. Czerwone Harcerstwo) brała udział w obozie letnim wspólnie z Hufcem Zagłębiowskim i posiada własny inwentarz obozowy. POMOCE NAUKOWE. Oddział posiada własną przeźroczarnię, zbiór map, archiwum społeczne oraz aparat kinematograficzny na filmy wąskie. LOKALE. TUR posiada obszerne pomieszczenie własne w wynajętym lokalu przy ul. Sławkowskiej 12 oraz wynajmuje salę na wykłady Szkoły Nauk Społecznych w domu ZZK, a w miarę potrzeby i inne lokale. STOSUNEK DO BRATNICH ORGANIZACJI. TUR pozostawał w żywym i serdecznym kontakcie z bratnimi organizacjami. Specjalnie podnieść należy współpracę TUR z orkiestrą tramwajarzy i z chórem „Lutni Robotniczej”, które zawsze chętnie brały udział w imprezach urządzanych przez TUR. OKRĘG I CENTRALE. W dniu 10 października 1937 odbyła się w Krakowie konferencja Oddziałów TUR Województwa krakowskiego, na której utworzony został krakowski okręg TUR z siedzibą w Krakowie. W skład okręgu wchodzą wszystkie oddziały z terenów województwa krakowskiego, z wyjątkiem powiatu bialskiego i żywieckiego. Okręg ma spełniać swoje zadanie przede wszystkim przez obsługiwanie oddziałów prowincjonalnych prelegentami z Krakowa. SZKOŁA NAUK SPOŁECZNYCH W KRAKOWIE TUR im. A. Mickiewicza. V rok wykładowy – 1937-1938. W drukowanym prospekcie czytamy, że „Szkoła służy szczytnemu celowi podniesienia kultury mas pracujących w Polsce, dąży do stworzenia nowego typu człowieka, wolnego i światłego robotnika-obywatela Rzeczypospolitej”.
W zależności od kursu i przedmiotów, nauczanie opiera się na wykładach lub też na ćwiczeniach i seminariach (omawianie i dyskusja, samodzielne wypracowanie tematów). Wykłady mają na celu powiększenie zasobu wiadomości, seminaria – „rozwijanie i pogłębianie samodzielnego myślenia”.
System seminaryjny znalazł szersze zastosowanie na kursach wyższych. W piątym roku wykładowym wprowadzono podział na trzy kursy, by w ten sposób umożliwić kształcenie ogółowi, a więc zarówno robotnikom, którzy pragną dopiero rozpocząć swe kształcenie, jak i tym, których wiedza i wykształcenie wymagają wyższego i innego poziomu wykładów.
I. Kurs Publiczny. Polska Współczesna.
Kurs ten dostępny był dla wszystkich; opłata 1 zł. System wykładowy. Wykłady rozpoczęły się 12 listopada, ukończyły 30 listopada 1937, odbywały się trzy razy w tygodniu, w domu Związku Zawodowego Kolejarzy.
II. Kurs specjalny. Prawo Pracy.
Kurs przeznaczony tylko dla ławników Sądu Pracy i dla zaawansowanych działaczy zawodowych, obznajomionych już z zasadami prawa pracy, opłata 2 zł. Wykłady i ćwiczenia, od 2 grudnia do 21 grudnia 1937 we wtorki, czwartki i soboty od 7 do 9 w lokalu TUR.
III. Kurs wyższy.
Uczestników przyjmuje się wyłącznie przez organizacje. Wyjątkowo osoby niezrzeszone mogą zostać przyjęte za zgodą Zarządu TUR. Opłata od uczestnika 5 zł, przy zgłoszeniu ponad 3 uczestników organizacje opłacają po 3 zł od uczestnika. Liczba uczestników kursu wyższego jest ograniczona do 60 osób.
Warunkiem przyjęcia jest poprzednie odbycie jakiegoś kursu oświatowego. Jest to kurs dla zaawansowanych.
Wykłady począwszy od 5 stycznia 1938, w poniedziałki, środy i piątki w domu ZZK. System wykładowy i seminaryjny.
Program poszczególnych kursów obejmował: 1. Kurs Publiczny, Polska Współczesna. Geografia Polski 2 godz., Surowce Polski 2 godz., Struktura Gospodarcza Polski 2 godz., Ustrój Rzeczypospolitej 2 godz., Prawodawstwo 2 godz., Położenie międzynarodowe 2 godz., Sprawy narodowościowe 2 godz., Kultura i nauka Polski współczesnej 2 godz.
Wycieczka do Muzeum Narodowego.
Program 2. Kursu Specjalnego: Prawo Pracy. Strajk w świetle prawa 1 godz., Sądy Pracy 2 godz., Ćwiczenia 3 godz., Ustawy o umowie o pracę, Układy zbiorowe 3 godz., Czas pracy, ustawodawstwo ochronne 3 godz., Ubezpieczenia społeczne 2 godz., Międzynarodowe Biuro Pracy 1 godz.
Program 3. Kurs Wyższy Szkoły Nauk Społecznych obejmował: Socjalizm. Faszyzm 2 godziny, Demokracja 2 godziny, Program Radomski 5 godzin, Zasady Socjalizmu 4 godziny, Formy ruchu robotniczego 3 godziny, Zadania, znaczenie i taktyka związków zawodowych 2 godziny, Nowa obyczajowość 2 godziny, Socjalizm jako ruch kulturalny i humanistyczny 2 godziny.
Ekonomia, Socjologia, Wychowanie: Zasady ekonomiki 8 godzin, Sprawa rolna 2 godziny, Sprawa mieszkaniowa 2 godziny, Z zagadnień psychologii pracy i twórczości 6 godzin, Szkoła i społeczeństwo 2 godziny.
Higiena i Bezpieczeństwo: Higiena i bezpieczeństwo pracy 4 godziny, Gruźlica i choroby zawodowe 3 godziny.
Piąty rok wykładowy tej szkoły zakończył się na wiosnę 1938 r. z wynikami b. dobrymi.
Te wykłady stanowiły jakby etap przejścia do 2-tygodniowej Szkoły Letniej w Zakopanem i do przyszłej stałej Szkoły (1- lub 2-letniej) TUR.
Powyższe sprawozdanie krakowskiego oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego zamieszczamy za książką „Rozwój TUR. Sprawozdanie Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego za okres od 1 stycznia 1936 do 1 sierpnia 1938 r.”, Nakładem Zarządu Głównego TUR, Warszawa 1938, od tamtej pory nie wznawianego, ze zbiorów Remigiusza Okraski, poprawiono pisownię wedle obecnych reguł.