ZSZ
Statut Związku Stowarzyszeń Zawodowych w Polsce – tzw. klasowych związków zawodowych
[1920]
§ 1. Nazwa, siedziba i zakres działania.
Związek nosi nazwę: Związek Stowarzyszeń Zawodowych w Polsce; ma swą siedzibę w Warszawie i rozciąga swą działalność na cały obszar Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 2. Cele Związku.
Celem Związku jest wspieranie usiłowań stowarzyszeń związkowych w kierunku osiągnięcia ich celów statutowych, oraz dążenie do ujednolicenia ich działalności w kierunku ochrony interesów zawodowych i ekonomicznych robotników wszystkich gałęzi pracy, poprawy ich warunków pracy i płacy, budzenie wśród nich poczucia solidarności klasowej, oraz zyskiwanie jak najszerszego wpływu klasy robotniczej na stosunki produkcji aż do osiągnięcia zupełnego jej uspołecznienia.
Do osiągnięcia tego celu dąży Związek przez:
a) udzielanie rad i wskazówek swym członkom we wszelkich sprawach dotyczących ich działalności statutowej;
b) zakładanie nowych związków zawodowych i centralizowanie stowarzyszeń zawodowych w ogólnopaństwowe związki przemysłowe oraz udzielanie pomocy przy rozbudowie już istniejących;
c) udzielanie pomocy moralnej i materialnej stowarzyszeniom związkowym we wszelkich sporach wynikłych pomiędzy nimi lub ich członkami a przedsiębiorcami, oraz pośredniczenie w załatwianiu tych sporów i przy zawieraniu umowy;
d) centralizowanie działalności związkowych biur pośrednictwa pracy i regulowanie emigracji robotników, względnie zakładanie własnych biur pośrednictwa pracy;
e) centralizowanie działalności kulturalno-oświatowych stowarzyszeń związkowych, względnie urządzanie we własnym zakresie zebrań, odczytów, kursów naukowych i zawodowych, czytelni i bibliotek;
f) wydawanie własnych organów periodycznych i odezw oraz dostarczanie stowarzyszeniom związkowym potrzebnej prasy zawodowej lub materiałów do niej;
g) stawianie żądań i wnoszenie własnych projektów do władz, ciał ustawodawczych oraz przedsiębiorców i ich zrzeszeń i opracowywanie projektów dotyczących ustawodawstwa robotniczego;
h) uczestniczenie w wyborach i stawianie własnych kandydatów do instytucji ubezpieczenia społecznego, sądów przemysłowych, biur pośrednictwa pracy oraz do robotniczych instytucji reprezentacyjnych, względnie koordynowanie działalności poszczególnych stowarzyszeń związkowych w tej mierze;
i) uprawianie i zbieranie statystyki odnośnie ruchu zawodowego, jego działalności i warunków życia i pracy klasy robotniczej, i sporządzanie w tym celu odpowiednich schematów, formularzy, kwestionariuszy i ankiet;
j) zakładanie okręgowych lub miejscowych rad zawodowych.
§ 3. Środki.
Na środki mające służyć do przeprowadzenia tych celów składają się;
a) zwyczajne wkładki stowarzyszeń związkowych, płacone od każdej pobranej przez nie wkładki członkowskiej w wysokości oznaczonej przez każdorazowy Zjazd Związków;
b) wkładki nadzwyczajne, które nałożone być mogą jednorazowo lub czasowo przez Zjazd Związku;
c) dochody nadzwyczajne płynące z darów, zapisów i dochody z urządzanych przez Związek akcji.
§ 4. Przyjmowanie, wstąpienie i wykluczanie członków.
Członkiem Związku może być każde stowarzyszenie zawodowe, którego cele nie są sprzeczne z celami wymienionymi w art. 2, o ile zobowiąże się do przestrzegania postanowień tego statutu i wszystkich prawomocnych uchwał władz Związku. O przyjęciu na członka decyduje Centralna Komisja Związków Zawodowych.
Stowarzyszenie związkowe może wystąpić ze Związku każdego czasu, o ile zawiadomi o tym na piśmie Centralną Komisję Związków Zawodowych co najmniej na dwa miesiące przed terminem wystąpienia i dopełni do dnia wystąpienia wszystkich zaciągniętych wobec niego zobowiązań.
Stowarzyszenie związkowe, które przez 6 po sobie następujących miesięcy, bez uzyskania zezwolenia Centralnej Komisji, zalega z płaceniem ustanowionych wkładek członkowskich, uważać należy, że ze Związku wystąpiło.
Wykluczenie stowarzyszenia z listy członków może nastąpić tylko na podstawie uchwały Kongresu Związku, jeżeli Stowarzyszenie wykonuje działalność sprzeczną z celami Związku lub nie stosuje się do postanowień tego statutu lub powziętych przez władze Związku uchwał.
W tych też wypadkach Centralna Komisja w swym pełnym składzie może aż do czasu powzięcia ostatecznej uchwały przez Kongres zawiesić stowarzyszenie w prawach członka.
§ 5. Prawa i obowiązki członków.
- Należące do Związku stowarzyszenia mają prawo:
a) do korzystania w swej działalności z pomocy Związku i z wszystkich przez Związek prowadzonych urządzeń;
b) do uczestniczenia przez swych delegatów we wszystkich przez Związek zwoływanych zebraniach i Kongresach;
c) do czynnego i biernego wyboru przez swych delegatów do wszystkich władz Związku.
- Obowiązkiem należących do Związku Stowarzyszeń jest:
a) stosować się ściśle do postanowień tego statutu i wszystkich przez władze Związku prawomocnie powziętych uchwał;
b) regularnie uiszczać ustanowione wkładki zwyczajne i nadzwyczajne;
c) regularnie i ściśle wypełniać i nadsyłać wszelkie żądane wykazy statystyczne i kwestionariusze, a zwłaszcza dostarczać Związkowi egzemplarze statutu i następne zmiany tegoż, zawiadamiać o ważniejszych zajściach w życiu związkowym i o wszystkich przeprowadzonych akcjach zarobkowych i strajkach, przy równoczesnym nadsyłaniu opisu zawartych ewentualnie umów;
d) zawiadamiać o mających się odbyć Zjazdach Stowarzyszenia i zapraszać do wzięcia w nich udziału.
§ 6. Władze Związku.
Władzami Związku są:
a) Kongres Delegatów Związków Zawodowych;
b) Centralna Komisja Związków Zawodowych;
c) Komisja Rewizyjna;
d) Miejscowe Rady Zawodowe i Okręgowe Komisje Zawodowe;
e) Ustanowieni urzędnicy i mężowie zaufania Związku.
§ 7. Kongres Delegatów Związków Zawodowych.
Kongres Delegatów Związków Zawodowych zwołuje na podstawie uchwały Centralnej Komisji Związków Zawodowych przewodniczący lub jego zastępca i sekretarz, co najmniej raz na 2 lata.
Kongres musi być zwołany każdego czasu w przeciągu 3 miesięcy, jeżeli zażąda tego taka ilość stowarzyszeń związkowych, których liczba członków wynosi co najmniej 1/3 liczby członków wszystkich stowarzyszeń związkowych.
O zwołaniu Kongresu z podaniem miejsca i czasu jego odbycia się muszą być zawiadomione stowarzyszenia związkowe co najmniej na 8 tygodni przed Kongresem.
Prawo uczestniczenia w Kongresie mają z głosem decydującym: członkowie Centralnej Komisji Związków Zawodowych, Komisji Rewizyjnej i delegaci Stowarzyszeń Związkowych, wybrani wedle postanowień art. 5, oraz z głosem doradczym: sekretarze okręgowi Komisji i redaktorzy organów zawodowych Komisji i stowarzyszeń związkowych, oraz delegaci Rad Zawodowych.
Każde Stowarzyszenie Związkowe ma prawo wybierać delegatów na Kongres wedle ordynacji przez siebie uchwalonej w ten sposób, że na każde stowarzyszenie związkowe przypada jeden delegat od Zarządu Stowarzyszenia, nadto po 1 delegacie na każde 2000 członków, przy czym ułamki ponad 1000 liczone będą za całość. Liczbę uprawnionych do wyboru delegatów określa każdorazowo Centralna Komisja Związków Zawodowych stosownie do obliczonego przez siebie stanu członków, wedle zapłaconych przez stowarzyszenia związkowe wkładek w roku ubiegłym w ten sposób, że na jednego członka liczy się 40 wkładek tygodniowych lub 9 wkładek miesięcznych.
Kongres może podejmować ważne uchwały, jeżeli obecnych jest co najmniej połowa delegatów; w razie braku przepisanego kompletu należy zwołać z tym samym porządkiem dziennym następny Kongres w przeciągu 6 tygodni, który podejmować może ważne uchwały bez względu na liczbę obecnych.
Wszystkie uchwały Kongresu z wyjątkiem wymienionych w § 12, zapadają zwykłą większością głosów; przy równości głosów przedmiot głosowania należy uważać za odrzucony.
Do kompetencji Kongresu należy:
a) wybór Centralnej Komisji Związków Zawodowych i Komisji Rewizyjnej;
b) przyjmowanie sprawozdań Centralnej Komisji i Komisji Rewizyjnej oraz udzielanie im absolutorium;
c) oznaczanie wysokości wkładek zwyczajnych i uchwalanie wkładek nadzwyczajnych;
d) podejmowanie uchwał co do wniosków Centralnej Komisji i stowarzyszeń związkowych, względnie ich delegatów;
e) podejmowanie uchwał w sprawie wykluczenia stowarzyszeń związkowych z listy członków;
f) oznaczanie miejsca następnego Kongresu;
g) zmiana statutu;
h) rozwiązanie Związku.
- Zgłoszone na Kongres wnioski Centralnej Komisji, stowarzyszeń związkowych lub ich delegatów, dotyczące zmiany statutu, zmiany taktyki ruchu zawodowego, jego ogólnej polityki lub zasadniczych form organizacyjnych, mogą być podane pod głosowanie delegatów Kongresu wówczas jedynie, jeżeli na 4 tygodnie przed Kongresem zgłoszone zostały do Centralnej Komisji, która obowiązana jest w najbliższym numerze swego organu, w każdym razie co najmniej na 2 tygodnie przed odbyciem Kongresu, ogłosić je drukiem.
§ 8. Centralna Komisja Związków Zawodowych.
Centralna Komisja Związków Zawodowych wybrana na Kongresie zwykłą większością głosów, składa się z przewodniczącego, jego zastępcy, sekretarza i 18 członków, z czego trzej wymienieni i co najmniej 9 członków musi być zamieszkałych w siedzibie Związku.
Posiedzenia Komisji Centralnej zwołuje przewodniczący lub jego zastępca co najmniej raz na 2 tygodnie, musi je jednak zwołać każdego czasu w przeciągu dni pięciu, jeżeli zażąda tego Komisja Rewizyjna lub 8 członków Komisji Centralnej. Na posiedzeniach przewodniczy przewodniczący Komisji Centralnej lub jego zastępca.
Centralna Komisja zdolna jest do podejmowania ważnych uchwał, jeżeli obecni są przewodniczący lub jego zastępca i co najmniej 10 członków. O posiedzeniach muszą być jednak zawiadomieni wszyscy członkowie w sposób ustalony przez Komisję Centralną – przy czym co najmniej raz na 2 miesiące musi być zwołane posiedzenie ze współudziałem zamiejscowych członków Komisji.
Uchwały Komisji zapadają zwykłą większością głosów: w razie równości głosów przedmiot głosowania uważać należy za odrzucony.
Do kompetencji Komisji Centralnej należy:
a) reprezentowanie wobec władz i osób trzecich stowarzyszonych związków zawodowych;
b) podejmowanie uchwał co do przyjęcia stowarzyszeń związkowych na członków i zawieszanie ich w prawach członków;
c) podejmowanie uchwał co do wszystkich bieżących spraw dotyczących interesów całości ruchu zawodowego, jego polityki i taktyki, o ile sprawy te nie należą do kompetencji Kongresu;
d) podejmowanie uchwał co do czasu i sposobu przeprowadzenia wszystkich wymienionych w § 2 celów Związku;
e) przygotowywanie i przedkładanie wniosków na Kongres Związku;
f) podejmowanie uchwał co do rozstrzygnięcia sporów pomiędzy stowarzyszeniami związkowymi, a zwłaszcza co do rozgraniczania ich kompetencji;
g) rozstrzyganie co do rozszerzania walk zarobkowych i strajkowych na inne zawody lub związki, i w ogóle co do udzielania poparcia tym akcjom w kraju i za granicą;
h) utrzymywanie stosunków z ruchem zawodowym za granicą;
i) wykonywanie wszystkich uchwał, przekazanych przez Kongres Związku;
j) zarządzanie i rozporządzanie majątkiem Związku;
k) przyjmowanie urzędników Związku.
Czas urzędowania Centralnej Komisji trwa aż do najbliższego Kongresu Związku.
W razie ustąpienia z Komisji jednego z członków wchodzi na jego miejsce następca, desygnowany przez zarząd tego związku zawodowego, którego członkiem był ustępujący członek komisji.
§ 9. Komisja Rewizyjna.
Komisja rewizyjna składa się z 3 członków, wybranych na Kongresie Związku na czas do najbliższego Kongresu Związku. Komisja wybiera spośród siebie przewodniczącego.
Obowiązkiem Komisji jest badać książki kasowe, prowadzone przez Komisję Centralną i majątek Związku oraz składać o wynikach tych rewizji sprawozdania na Kongresie Związku.
Członkowie Komisji mają prawo brać udział z głosem doradczym na posiedzeniach Komisji Centralnej i z głosem decydującym na Kongresie Związku.
W razie ustąpienia jednego z członków Komisji wchodzi na jego miejsce następca desygnowany przez zarząd tego Związku, którego był członkiem.
§ 10. Okręgowe Komisje Zawodowe i miejscowe Rady Zawodowe.
W każdej miejscowości, gdzie znajdują się przynajmniej 3 oddziały lub stacje płatnicze stowarzyszeń związkowych może Centralna Komisja utworzyć Radę Zawodową.
Miejscowa Rada Zawodowa wybraną zostaje na zwołanej w tym celu pierwszy raz przez Centralną Komisję Związków Zawodowych lub Komisję Okręgową, następnie przez miejscową Radę Zawodową, konferencji zarządów wszystkich miejscowych oddziałów danej miejscowości na przeciąg jednego roku z 5 do 12 członków, którzy wybiorą spośród siebie przewodniczącego. Rada działa wedle regulaminu uchwalonego przez siebie w porozumieniu z Komisją Okręgową, względnie Centralną i jest przedstawicielstwem zorganizowanych zawodowo robotników w danej miejscowości.
Rada miejscowa działa pod nadzorem Komisji Centralnej, względnie Komisji Okręgowej i do kompetencji jej należy: koordynowanie działalności kulturalno-oświatowej, centralizowanie pośrednictwa pracy, urządzanie biur bezpłatnej porady prawnej, zwoływanie konferencji delegatów miejscowych oddziałów, załatwianie wszystkich wspólnych spraw natury administracyjno-gospodarczej, dopomaganie w agitacji poszczególnym związkom oraz wykonywanie wszystkich zleceń Komisji Centralnej.
Na szerszym określonym przez siebie terenie może Centralna Komisja utworzyć Okręgowe Komisje Zawodowe.
Okręgowe Komisje Zawodowe, będące przedstawicielstwem zorganizowanych zawodowo robotników danego okręgu, są równocześnie organami Komisji Centralnej; składają się z 12 członków, wybranych na zwołanych w tym celu pierwszy raz przez Komisję Centralną, następnie przez Komisję Okręgową, konferencjach delegatów wszystkich oddziałów stowarzyszeń związkowych danego okręgu na przeciąg jednego roku, oraz ze stałego sekretarza mianowanego przez Centralną Komisję w porozumieniu z konferencją delegatów danego okręgu. Komisja Okręgowa wybiera spośród siebie przewodniczącego i działa wedle uchwalonego przez siebie w porozumieniu z Komisją Centralną regulaminu.
Zadaniem Komisji Okręgowych jest dopomaganie w przeprowadzaniu celów Związku, wymienionych w § 2 w zakresie przekazanym jej przez Centralną Komisję, czuwanie nad działalnością miejscowych Rad Zawodowych, oraz udzielanie im i Zarządom Stowarzyszeń związkowych w razie potrzeby odpowiedniej pomocy.
§ 11. Reprezentacja Związku.
Związek reprezentuje na zewnątrz wobec władz i osób trzecich przewodniczący lub jego zastępca oraz sekretarz Komisji Centralnej.
Wszelkie pisma wydane imieniem Związku podpisane być mają przez przewodniczącego lub jego zastępcę oraz sekretarza i opatrzone pieczęcią Związku.
§ 12. Rozwiązanie Związku.
Rozwiązanie Związku może być postanowione tylko na osobno w tym celu zwołanym Kongresie Związku. Do powzięcia prawomocnej uchwały potrzebna jest obecność przynajmniej 3/4 delegatów, przy czym co najmniej 3/4 z obecnych delegatów musi za tym głosować.
O użyciu majątku Związku w razie rozwiązania rozstrzyga ostatni Kongres Związku.
W razie gdyby co do użycia majątku rozwiązanego Związku Kongres z jakichkolwiek powodów nie powziął uchwały, majątek Związku przechodzi na przewodniczącego i sekretarza Komisji Centralnej, którzy administrują nim aż do czasu powstania podobnego Związku o takich samych celach, na który w danym razie majątek przechodzi.
Powyższy dokument to statut pierwszej w dziejach naszego kraju ogólnopolskiej centrali związkowej, powołanej do życia przez I Kongres Klasowych Związków Zawodowych w maju 1920 r. pod nazwą Związek Stowarzyszeń Zawodowych w Polsce (ZSZ). Jako organ wykonawczy tej centrali wybrano Komisję Centralną Związków Zawodowych (KCZZ). Statut przyjęto w dniu 16 maja 1920 r. Przedruk za „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” nr 3-4,1982. Na potrzeby Lewicowo.pl tekst opracował Piotr Grudka.