Maurycy Karniol
Program socjalizmu polskiego
[1938]
Polska Partia Socjalistyczna jest najsilniejszą partią polityczną wśród robotników całej Polski. Wpływa ona decydująco na rozwój walki politycznej i zawodowej klasy robotniczej z klasą kapitalistów w Polsce.
XXIV Kongres PPS, odbyty w Radomiu w dniach od 31 stycznia do 2 lutego 1937 r., wytyczył dalsze etapy tej walki przez uchwalenie nowego programu. Dlatego program radomski PPS, uchwalony jednomyślnie, jest odzwierciedleniem poglądów i wyrazem woli całej niemal klasy robotniczej Polski. Jest tedy rzeczą konieczną zapoznać się z zasadami nowego programu PPS.
Program radomski PPS wychodzi z założenia, że „ustrój kapitalistyczny załamał się, przestał zaspokajać potrzeby społeczeństw”.
Okres jednak panowania kapitału finansowego i monopolistycznego pociągnął za sobą zmiany w układzie klas społecznych. Obok proletariatu fabrycznego powstała nowa nieomal klasa społeczna stałych bezrobotnych; nie zanika, lecz żyje w coraz większej biedzie drobne rzemiosło i drobny handel, rozrasta się chałupnictwo, pędzące żywot straszliwej nędzy, coraz niżej spada poziom życiowy pracowników umysłowych; na wsi zaś wzrasta ilość drobnych gospodarstw rolnych. Cała ta masa ludzka: bezrobotni i chałupnicy, włościanie-posiadacze rolni i pracownicy umysłowi, rzemieślnicy, drobni kupcy i robotnicy rolni – czyli tzw. klasy pośrednie – powinny być sprzymierzeńcem klasy robotniczej w walce z ustrojem kapitalistycznym. Trzeba je do tej walki przyciągnąć.
Załamanie się kapitalizmu spowodowało głęboki wstrząs w życiu kulturalnym społeczeństw. Pasożytnicza rola klas posiadających i ich egoizm klasowy sprzyjają rozwojowi prądów okrucieństwa, wyrażającego się w obozach koncentracyjnych, atmosferze gwałtów fizycznych i deptania godności człowieka. Państwo tzw. totalne „ujednostajnia” w drodze przymusu ideologię całego narodu. Dlatego słabną moce twórcze nauki i sztuki.
W szeregu krajów klasa robotnicza, osłabiona od wewnątrz przez lekkomyślną taktykę komunistów (polegającą na zwalczaniu socjalistów, jako socjal-faszystów i socjal-zdrajców) nie zdołała przeciwstawić prądowi faszystowskiemu skutecznego oporu. Faszyzm, jako ruch masowy, oparł się na „klasach pośrednich”. Ale za kulisami sztabów faszystowskich stały wielkie banki, koncerny przemysłowe, organizacje wielkich właścicieli ziemskich. Kapitał finansowy ujął z ukrycia ster we własne dłonie, podzielił się korzyściami władzy z biurokracją dyktatury, byle przerwać bieg rozwoju demokratycznego i odrzucić wstecz pochód socjalizmu. Ale dyktatury faszystowskie nie opanowały kryzysu. Odebrały ludziom wolność i prawo, nie przyniosły im w zamian dobrobytu, ani pomniejszenia nędzy, ani zwiększenia pewności losu. W tych warunkach faszyzm skierował swe wysiłki ku planom wojennym. Plany wojenne międzynarodowego faszyzmu (przede wszystkim hitleryzmu) zagrażają bezpośrednio bytowi niepodległemu Polski. Wobec tego niebezpieczeństwa dla niepodległości kraju, zagrożonej ze strony państw faszystowskich, socjalizm polski stoi na stanowisku zapewnieniu Polsce dostatecznych środków obrony dla odparcia ataków z zewnątrz.
Faszyzm w Polsce przejawia się zasadniczo w dwu formach: „sanacyjnej” i „narodowej”. Obóz „sanacyjny” usiłuje zamknąć całe polskie życie polityczne w ramach aparatu biurokratycznego i walk wzajemnych różnych klik warstwy rządzącej. Jednakowoż obóz sanacyjny znajduje się obecnie w rozsypce. Obok grup faszyzujących powstały grupy zerkające w stronę demokracji. Obóz „narodowy” naśladuje niewolniczo idee i sposoby działania hitleryzmu, z tą tylko różnicą, że endecja i ONR podkreślają nie tylko antysemityzm, lecz także klerykalizm w swej „ideologii” i programie.
Zadanie bardzo ważne polskiego ruchu socjalistycznego polega na powstrzymaniu i przełamaniu postępów prądu faszystowskiego w Polsce.
Upadek systemów faszystowskich i półfaszystowskich oznaczać będzie początek epoki Rewolucji Społecznej i wielkiej Planowej Przebudowy całego ustroju. Wstępem do niej i jej warunkiem niezbędnym będzie stworzenie Rządu Robotniczo-Włościańskiego, wyrażającego ideę, że cała władza przechodzi do rąk mas pracujących miast i wsi. Rząd ten przełamie siły reakcji i faszyzmu wszelkimi rozporządzalnymi środkami, gdyby nawet one w okresie przejściowym musiały przybrać charakter czasowej dyktatury.
Rząd Robotniczo-Włościański pozwoli Polsce wkroczyć na nowy dziejowy szlak gospodarki planowej, prowadzącej do ustroju socjalistycznego. Drogą do tego celu jest stworzenie potężnego ruchu masowego. Ruch socjalistyczny nie jest już ruchem wyłącznie proletariackim. Skupił znaczne odłamy włościaństwa, inteligencji pracującej, bezrobotnych i młodzieży. Walcząc z faszyzmem, wydziera mu ruch socjalistyczny jego podstawę społeczną. Klasa zaś robotnicza jest dziś przede wszystkim awangardą wszelkich mas ludowych.
Plan przebudowy opierać się musi na następujących zasadach:
• obalenie raz na zawsze przywilejów klasowych szlachty, fabrykantów i bankierów;
• wywłaszczenie wielkiej własności obszarniczej i oddanie ziemi tym, którzy na niej pracują;
• wywłaszczenie i uspołecznienie wielkich warsztatów pracy i wielkiej własności w miastach, będących dziś narzędziem wyzysku mas pracujących;
• złamanie władzy kapitału finansowego nad życiem gospodarczym, szczególnie nad wymianą wewnętrzną i zewnętrzną, przejęcie agend kapitału finansowego przez władzę państwową z powołaniem do współodpowiedzialności i współkierownictwa organizacji spółdzielczej konsumentów i producentów.
• odrzucenie dotychczasowych form upaństwowienia warsztatów produkcji, jako form uzależnienia mas robotniczych od aparatu urzędniczego państwa, a wciągnięcie do kierowania produkcją i wymianą wszystkich zorganizowanych sił społeczeństwa pracującego przez wprowadzenie demokracji wewnętrznej;
• pozostawienie drobnego handlu, stanowiącego warsztat pracy osobistej, przy wciągnięciu go do planowego gospodarowania towarami w drodze odpowiedniej polityki uspołecznionego handlu hurtowego, kredytowej i podatkowej;
• zapewnienie ludzkiej pracy i ludzkiemu zdrowiu należytej ochrony;
• przełamanie bezrobocia. Warunkiem skuteczności planu przebudowy jest gwarancja nieskrępowanej twórczości naukowej i artystycznej człowieka oraz wolności sumienia. Socjalizm polski, uznając, że religia stanowi sprawę istotnie osobistą jednostki, domaga się oddzielenia kościoła od państwa i odsunięcia się kościołów od udziału w walce społeczno-politycznej. W dziedzinie oświaty naczelnym zadaniem jest pokrycie kraju siecią szkół i uczelni, odpowiadającą rzeczywistym potrzebom.
Polska Rzeczpospolita Socjalistyczna musi być oparta na pełnej demokracji politycznej. Fundamentem ustroju politycznego państwa będą:
• istotne gwarancje praw jednostki, wolności prasy, stowarzyszeń i zgromadzeń;
• przedstawicielstwo ludowe, powołane w drodze pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego i kontrola przedstawicielstwa ludowego nad rządem i jego działalnością;
• powszechne uzbrojenie ludu i związek armii z ludem;
• demokratyczny samorząd terytorialny;
• autonomia terytorialna dla obszarów o zwartej większości tych narodów, które stanowią w całym państwie mniejszość, oraz dla obszarów mieszanych narodowościowo (np. Ukraińcy);
• autonomia narodowo-kulturalna dla mniejszości, rozsianych po całym państwie (np. Niemcy);
• faktyczne równouprawnienie wszystkich obywateli państwa bez względu na pochodzenie, wyznanie i narodowość;
• rzeczywista niezależność wymiaru sprawiedliwości. Takie są wytyczne nowego programu Polskiej Partii Socjalistycznej. Opierając się na ogólnych podstawach nauki socjalistycznej nawiązuje Program Radomski PPS do obecnej sytuacji na ziemiach polskich i daje klasie robotniczej Polski jasny plan działania w dążeniu do urzeczywistnienia socjalizmu.
Maurycy Karniol
Powyższy tekst stanowi końcowy rozdział broszury Maurycego Karniola „Podstawy socjalizmu”, wydanie II uzupełnione, nakładem Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego – Zarząd Główny, Warszawa 1938, od tamtej pory nie wznawianego, ze zbiorów Remigiusza Okraski.
Maurycy Karniol (1899-1958) – pochodził z rodziny żydowskiej, doktor nauk prawniczych, działacz socjalistyczny. Od roku 1921 członek PPS, działacz Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (przewodniczący lokalnej struktury w Drohobyczu). Działacz żydowskich inicjatyw asymilacyjnych, m.in. jeden z liderów lewicowej frakcji kongresów Zjednoczenia Polaków Wyznania Mojżeszowego. W latach 1926-30 sędzia powiatowy w Drohobyczu, od 1930 do 1931 r. podprokurator Sądu Okręgowego w Piotrkowie i Częstochowie, następnie po sanacyjnych czystkach politycznych w prokuraturze prowadził prywatną praktykę adwokacką. W czasie II wojny światowej delegat CKW emigracyjnej PPS w Szwecji, w roku 1945 został Ministrem Pełnomocnym rządu londyńskiego ds. pomocy polskim emigrantom w Szwecji. W roku 1947 wrócił do kraju, wszedł w skład CKW koncesjonowanej PPS, prowadził praktykę adwokacką, m.in. jako obrońca w procesach politycznych w latach 50.