Odezwa Stowarzyszenia Socjalistycznego "Lud Polski"

[1881]

Osiemnaście lat upływa od zbrojnej narodu polskiego walki, co była ostatnią w szeregu stuletnich, krwią bratnią uświęconych bojów o wolność i lepszy ustrój polityczno-społeczny. Jako przykład, jako napomnienie na długo zachowa się ona w pamięci narodu.

Wypadki powstania, śmiercią i męczeństwem tylu tysięcy bojowników opłacone, silnie wstrząsnęły społeczeństwem naszym: warstwy panujące, niepowodzeniem i materialnymi stratami zrażone, wyrzekły się ostatecznie tradycyjnej walki; różnica w dążeniach klas społecznych wystąpiła w całej swej nagości.

Wobec rozwijającego się kapitalizmu, szlachta, nie chcąc i nie umiejąc kapitalizować, wraz z uwłaszczeniem włościan upadła jako siła społeczna. Jako klasa przewodnia, odrzuciła pełne szczerego zapału nawoływania demokracji, paraliżowała walkę narodu, dziś, cofając się wstecz, dogorywa z rozbitą wiarą w siebie.

Biegiem historii zrodzona burżuazja, z magnaterii, zamożnego mieszczaństwa i chciwych wyzysku napływowych elementów zlepiona, rozciąga nową niewolę nad ludem, strąca go do znaczenia machiny i towaru, wprowadza dezorganizację społeczną, idącą wszędzie w ślad za wszechwładnym kapitałem. Przy pierwszym wystąpieniu, przyjmując politykę Wielopolskiego, sprzeniewierzyła się odradzającemu narodowi; odtąd zaś szuka jego ratunku w półśrodkach „pracy organicznej” i w frymarczeniu jego samoistnością z rządami najezdniczymi.

Lud – ta podstawa naszego bytu – którego ani Demokracja z trzeciego i czwartego dziesiątka tego stulecia, ani część stronnictwa ruchu z 1863 r., pomimo usiłowań, nie zdołały podnieść do znaczenia czynnej siły społecznej, budzi się dziś sam z uśpienia, domagając się zrzucenia jarzma gniotącej go niewoli i pragnąc odrodzenia się wewnętrznego.

Odrodzić się, znaczy podnieść dążenia narodu do wysokości społecznych zadań danej chwili i te zadania urzeczywistnić.

Idea stanu czwartego postawi nas znowu w szeregu narodów – bojowników postępu.

Wobec coraz silniej szerzącej się w Narodzie Polskim socjalistycznej działalności, zgromadzeni członkowie grup socjalistycznych w kraju i na emigracji, zawiązawszy Stowarzyszenie „Lud Polski”, zabieramy głos w celu przedstawienia programu i zespolenia sił na jego podstawie. Pozostawiając udowodnienie jego i szersze rozpatrzenie się w nim naszym przyszłym pismom, zaznaczamy teraz najistotniejsze jego zasady, mające określić nasze pośród socjalistów stanowisko.

Zasady te są następujące:

I. Dotyczące celu: Ostatecznym naszym celem: wyzwolenie się spod ekonomicznego, polityczno-narodowego i społecznego jarzma; wytworzenie natomiast, na podstawie solidarności społecznej, jak najodpowiedniejszych warunków dla wszechstronnego (fizycznego, umysłowego i moralnego) wszystkich rozwoju, a zarazem zapewnienie jak największej indywidualnej swobody, regulowanej li tylko solidarnością.

Wszystko to osiągamy:

Usuwając ekonomiczne wyzyskiwanie poprzez a) wspólną własność warsztatów pracy (ziemi, fabryk, narzędzi) i środków wytwarzania i b) współdzielczą pracę.

Uwaga: Przy zniesieniu najmu – wspólna własność wyżej wymienionych kategorii nie wyłącza indywidualnej własności wartości użytkowych, jak zarówno – współdzielcza praca nie wyłącza poza nią indywidualnej.

Znosząc polityczno-narodowy ucisk przez: a) samoistny byt narodowy w granicach dobrowolnego ciążenia i b) jak najrozleglejszy samorząd gmin i ziem, ograniczony li tylko ich solidarnością.
Wyzwalając się spod społecznej niewoli przez: a) zupełne zniesienie klas i przywilejów stanowych; b) zupełne równouprawnienie płci; c) zupełną swobodę wyznań.

II. Dotyczące środków:

Za drogę prowadzącą do zupełnego urzeczywistnienia wyżej zaznaczonych dążeń, osiąganych częściowo przez stałą ewolucję, uważamy drogę rewolucyjną.
Do przygotowania rewolucji dochodzimy drogą zorganizowanego, świadomego celów, ogólnoludowego stronnictwa.
Do utworzenia tego stronnictwa dochodzimy drogą ekonomicznej i politycznej agitacji (protesty, zmowy, demonstracje), jawnego i tajnego stowarzyszania się, ustnej i książkowej propagandy. Uwaga: 1. Agitacyjne w kierunku naszego programu hasła czynnych wystąpień określają się warunkami miejsca i czasu. Uwaga: 2. Co do stosunków zewnętrznych, stoimy na gruncie międzynarodowej łączności socjalistycznych organizacji, a w przyszłości społeczeństw.

Takie są nasze cele i środki. Warunki miejsca i czasu modyfikują charakter tych ostatnich. Tylko ciągłym do nich przystosowywaniem swej działalności, wyrabianiem nowych form na miejscowym gruncie, urzeczywistnieniem istniejących postępowych dążeń ludu możemy się podnieść do znaczenia realnej siły.

Nauką i doświadczeniem wsparci, wzmocnieni poczuciem krzywdy i niedoli Ludu, wzywamy wszystkich, kogo rany społeczne bolą, komu losy kraju na sercu leżą, do łączenia się w silny zastęp pod sztandarem walki.

Do Ciebie więc zwracamy się przede wszystkim, Ludu Polski, tak srodze krzywdzony i poniewierany przez tyle wieków, wycieńczony nędzą i niewolą, a zawsze jednak żywotny i silny; do Was, demokraci ludowi, coście w ostatnich walkach przeczuwali nasze hasła; do Ciebie, młodzieży polska obojga płci, gotowa zawsze iść za sprawą szlachecką; do Was na koniec, rozsiani po kraju i emigracji, nasi towarzysze pracy!

Minęła pora wyczekiwania, jednostkowych usiłowań lub kółkowej organizacji. Czas nam wystąpić jako stronnictwo czynu!

Wszystko dla Ludu, przez Lud, w imię dążeń Ludu!

Niechże sam Lud pochwyci w rękę sztandar ruchu, niech podniesie socjalizm do wysokości idei przewodniej życia narodowego.

Z nowym tym hasłem dziejowego rozwoju, gromadząc Lud w naczelne stronnictwo, idziemy dalej drogą walki ku lepszej przyszłości, potężnej swobodą i sprawiedliwością.

Naprzód więc!

Zbrataną myślą, wspólnym uczuciem a zwartym ramieniem podnieśmy śmiało jako jedynie prawdziwy i zbawczy sztandar ruchu ludowego i łączmy się wszyscy pod chorągiew „Ludu Polskiego”!

Sierpień 1881 r.

Powyższy dokument przedrukowujemy z „Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925”, pod redakcją Haliny Janowskiej i Tadeusza Jędruszczaka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1981.

Stowarzyszenie Socjalistyczne „Lud Polski” utworzono w środowisku polskich emigrantów politycznych w Genewie. Wśród jego twórców i liderów byli Bolesław Limanowski, Erazm Kobylański, Zygmunt Balicki, Aleksander Zawadzki, Józef Uziembło i Kazimierz Sosnowski.