Odsłonięcie pomnika „Nieznanego Bojowca” w Żyrardowie
[1925]
W ostatnich dniach cała ludność robotnicza Żyrardowa przeżyła podniosłe i niezapomniane chwile. Na cmentarzu miejscowym stanął pomnik „Nieznanego Bojowca” Rewolucji 1903-06 r., ufundowany przez Magistrat Żyrardowa na wniosek naszych towarzyszów.
Okazało się przy tym dowodnie, jak wielką jest siła tradycji walk rewolucyjnych 1905 r. i potęga idei „pepesowej”, która skłoniła do solidaryzowania się z tą manifestacją nawet żywioły niesocjalistyczne.
W pochodzie i uroczystościach na cmentarzu wzięli udział: nauczyciele i uczniowie miejscowych szkół powszechnych i gimnazjum, Związek Strzelecki, Towarzystwo śpiewaczo-dramatyczne „Echo”, duchowieństwo miejscowe, Rada miejska i Magistrat oraz wszystkie miejscowe stronnictwa polityczne, z wyjątkiem Związku Ludowo-Narodowego.
Z pozamiejscowych organizacji reprezentowane były Centralny Komitet Wykonawczy PPS w osobie posła tow. Arciszewskiego, Okręgowy Komitet Robotniczy PPS Warszawa Podmiejska i Komitet Pruszkowski PPS, Zarząd Główny Stowarzyszenia byłych więźniów politycznych ze sztandarem, Wydział Mechaniczny tramwajów miejskich w Warszawie ze sztandarem i orkiestrą pod batutą ob. Lewandowskiego, organizacja pocztowa PPS w Warszawie ze sztandarem.
Miejscowe organizacje robotnicze wystąpiły w komplecie: żyrardowski komitet miejscowy PPS, którego przewodniczący tow. Pieczywoda, był głównym organizatorem całej uroczystości, dalej Klub robotniczy z orkiestrą, Związek Włókniarzy itd.
Pochód ruszył z Rynku ulicami Szkolną i Długą na cmentarz. Obok pomnika została zbudowana specjalna trybuna, z której przemawiali mówcy.
Pierwszy oddał hołd zmarłemu ks. kan. Taczanowski. Po nim przemawiał tow. Blachowski, podnosząc, iż Żyrardów pierwszy zdobył się na uwiecznienie nieznanych bohaterów rewolucji.
Po nim zabrał głos w imieniu CKW i Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów poseł tow. Arciszewski. W barwnych słowach przypominał zebranym bohaterską epokę, kiedy Organizacja Bojowa PPS budziła w społeczeństwie ducha walki i jedyna stawiała opór ciemięzcy. Specjalnie w Żyrardowie pastwiono się nad ludnością, bito robotników w fabrykach i na ulicach. Celem rzucenia postrachu na sługusów carskich organizacja bojowa postanowiła wykonać zamach na posterunek policyjny w Żyrardowie. Wydelegowani zostali w tym celu tow. Urbanówna, która zawiozła materiały wybuchowe i tow. Jasiński, który miał zorganizować całą akcję na miejscu, Nazwisko młodego bojowca, któremu polecono wykonanie zamachu, pozostało nieznane. Rzucił on bombę na posterunek, po czym ścigany ukrył się w domach fabrycznych, tam osaczony ostrzeliwał się do ostatka, wreszcie ostatnim wystrzałem pozbawił się życia. Ciało jego, straszliwie zmasakrowane szablami i bagnetami żołdactwa, pochowano potajemnie na cmentarzu. Dziś oddajemy hołd w jego osobie wszystkim nieznanym bojownikom rewolucji, których setki zginęły w nierównej walce pod kulami i na szubienicach.
Po tow. Arciszewskim przemawiali: adwokat Łaski i przedstawiciel Chrześcijańskiej Demokracji, następnie w imieniu Żyrardowskiego Komitetu PPS przemawiał tow. Pieczywoda oraz imieniem OKR Warszawa Podmiejska i pruszkowskiej organizacji PPS tow. Domosławski, wzywając do dalszej walki w myśl ideałów socjalistycznych, o które walczyli bojowcy 1905 r. i które dotychczas w Polsce nie zostały urzeczywistnione.
W imieniu Oddziału Związku Zawodowego Robotników Rolnych z Grodziska przemawiał tow. Bernard Simon, sekretarz oddziału.
Na zakończenie przemawiał w imieniu Magistratu wiceprezydent Żyrardowa, dziękując wszystkim organizacjom za uświetnienie obchodu.
Powyższy tekst ukazał się pierwotnie w tygodniku „Głos Zagłębia – organ Polskiej Partii Socjalistycznej w Zagłębiu Dąbrowskim” nr 40/1925, 4 października 1925 r. Od tamtej pory nie był wznawiany, ze zbiorów Remigiusza Okraski, poprawiono pisownię wedle obecnych reguł.